ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ-Ένα Χρονικό του Μέλλοντος, Σβετλάνα Αλεξίεβιτς (Βραβείο Νόμπελ 2015)

Κριτική και λίγες σκέψεις
Είδος: Mαρτυρία
Βαθμολογία: 9/10

Μέχρι την άνοιξη 1986, το Τσέρνομπιλ ήταν μια μουντή, βιομηχανική πόλη της Ουκρανίας κοντά στα σύνορα με τη Λευκορωσία.
Ωστόσο, στις 26 Απριλίου στις 1:23.56΄΄ ένα σφοδρό πυρηνικό ατύχημα τη μετουσίωσε απροσδόκητα σε αποτρόπαιο σύμβολο- σε μια εφιαλτική "Γκίζα του 20ου αιώνα":
Στην Αίγυπτο, η επιβλητική Πυραμίδα του Χέοπα απέδειξε πόσο "μικρός" είναι ο άνθρωπος μπροστά στο μυστήριο του θανάτου.
          Η... μεταμοντέρνα "πυραμίδα" του τσιμεντωμένου αντιδραστήρα "Ουκρίτιε"(= "Καταφύγιο") απέδειξε, όμως, πόσο "μικρός" είναι ο άνθρωπος μπροστά στο μυστήριο της ζωής.
          Αυτό το πυρηνικό ατύχημα στον Σταθμό Πυρηνικής Ενέργειας του Τσέρνομπιλ, που στιγμάτισε μια ολόκληρη γενιά σε όλη την Ευρώπη πραγματεύεται η Ρωσίδα Νομπελίστρια Σβετλάνα Αλεξίεβιτς στο βιβλίο που πρωτοεκδόθηκε το 2001(εκδ Περίπλους) για να επανεκδοθεί από τις εκδόσεις Πατάκη 30 χρόνια μετά το ατύχημα..

            Δε συνθέτει όμως ένα δοκίμιο η Αλεξίεβιτς, ούτε ένα χρονογράφημα.
Αντιθέτως "σωπαίνει ευλαβικά", ενόσο δίνει τον λόγο στους Μάρτυρες του ατυχήματος. Μάρτυρες όχι λόγω παρουσίας αλλά κυρίως λόγω της οδύνης και της αθωότητας τους τα πρόσωπα, που μιλούν στο βιβλίο για το Τσέρνομπιλ φέρουν την ιδιότυπη αγιοτητα του Πόνου. .
         Με τη θουκυδίδεια μέθοδο, η συγγραφέας ιστοριογραφεί αξιοποιώντας κάθε συνεντευξιαζόμενο πρόσωπο ως μια ψηφίδα σε ένα εφιαλτικό παζλ που συνθέτει το απόκοσμο σκηνικό του πυρηνικού ολέθρου στο Τσέρνομπιλ.
Με τόλμη η Αλεξίεβιτς αφήνει την αλήθεια να λάμψη κρυστάλλινη κι αιχμηρή.
           Στις σελίδες παρελαύνει ένα πλήθος από τραγικές μητέρες και εργαζόμενους στο σταθμό, μέχρι γιατρούς και κομματικούς παράγοντες.
Πάνω από όλα η "ερωτευμένη Λόυτσενκα" στην πιο συνταράκτικη μαρτυρία από όλες...
          Οι μαρτυρίες συγκλονίζουν και αποδίδουν τη φρίκη για εκείνη την άγνωστη εχθρό, που αναστρέφει παράλογα κι ανεξήγητα τη ροή της ζωής σαν κατάρα απρόσιτη στις αισθήσεις: Τη ραδιενέργεια.
Η ραδιενέργεια που δεν αναγνωρίζει σύνορα, τάξεις, τείχη και όπως ο θάνατος εισηγείται μια μακάβρια συναδέλφωση των εθνών κάτω από το ζοφερό νέφος ενός κοινού πεπρωμένου.
Δεν είναι υπόθεση ενός κράτους...Ένα ατύχημα μπορεί να απλώσει το θανατερό του αγκάλιασμα σε πολλές χώρες, πράγμα που υπογραμμίζει την κοινή μας μοίρα κι ευθύνη, την ανάγκη ομόνοιας μεταξύ των ανθρώπων μπροστά στην περατότητά τους.
             Παράλληλα μέσα σε όλα παρακολουθούμε άναυδοι κι αγανακτισμένοι τον παράλογο κρατισμό ενός καθεστώτος που κανιβαλικά προσπάθησε να μειώσει το πολιτικό κόστος του ατυχήματος με τίμημα ανυπολόγιστο σε ζωές όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, μέσα από τα λόγια των πρωταγωνιστών -πολιτικών παραγόντων κι ευσυνείδητων επιστημόνων.
            Διαγράφονται επίσης φυλετικά πάθη και αψιμαχίες στους κόλπους του αχανούς σοβιετικού κράτους. 

Μέσα σε όλα παρούσα η ρώσικη ψυχή, η ανίκανη να υποταχθεί στη πειθαρχία της ζωής, αλλά η ταγμένη σε ένα ηρωικό θάνατο που οδηγεί πολλούς σε πράηξεις αυταπάρνησης.
        Μοιράια παρούσα η φιλοσοφία μετά το ατύχημα και η ηθική της επιστήμης προβάλλουν σε γόνιμους προβληματισμούς από τους συνετευξιαζόμενους, που σαν ένας σοφόκλειος χορός δείχνουν να αναφωνούν:"Πολλά τα τρομερά , τίποτα δεινότερο και τραγικότερο από τον άνθρωπο..." 
          Ο παραλογισμός , η άγνοια, η κατάπληξη κι η απώλεια, αντάμα με τον πόνο, τον θάνατο και τον ιδιότυπο στιγματισμό:
                   Ta θύματα του Τσέρνομπιλ, άλλωστε βίωσαν έναν ιδιότυπο "ιδρυματισμό κ μια περιθωριοποίηση με τον ίδιο τρόπο που τον δοκίμασαν 40 χρόνια πριν η επιζήσαντες των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Άλλωστε ο Τριαρίδης στον Πρόλογο του αντιπαραβάλλει το βιβλίο της Αλεξίεβιτς με τη μαρτυρία του Λέβι στο "Εάν Αυτό Είναι Ο Ανθρωπος". 
Εγώ θα το παρομοιαζα και με το Μαουτχάουζεν του Καμπανέλλη. Αν και το έργο του διαπνέεται από έναν σπαρακτικό λυρισμό, συνδέει κι εκείνο ποικίλες ετερόκλητες μαρτυρίες σαν το βιβλίο της Αλεξίεβιτς - κι όχι το βίωμα του ενός όπως ο Λέβι.

Το μόνο που μου έλλειψε ίσως από την έκδοση αυτή είναι μια παράθεση του χρονικού στο Τσέρνομπιλ και την περιρέουσα ατμόσφαιρα στη Σοβιετική Ρωσία με τις χίλιες αντιφάσεις κ συγκρούσεις που το ατύχημα επέτεινε.
Μια τελική αποτίμηση.
Αυτό είναι κάτι που επαφίεται στον αναγνώστη να το κάνει, γιατί το Τσέρνομπιλ της Αλεξίεβιτς προσφέρει στον αναγνώστη αγωνιώδη ερωτήματα γύρω από την πορεία του ανθρώπινου γένους που αντάμα με την Επιστήμη βλέπει πια αμείλικτη την πρόκληση της Ηθικής.
         Με πικρία αναρωτιόμαστε μήπως ο Άνθρωπος αποζήτησε να πετάξει στο Διάστημα, γιατί δεν άντεξε να "περπατήσει όρθιος" στη Γη...
Το Τσέρνομπιλ έδειξε ξανά πώς η ευλογία της Γνώσης έγινε κατάρα σε χέρια άνομα.
Διότι το ατύχημα στάθηκε αποτέλεσμα της σπασμωδικής χρήσης ενός παντοδύναμου όπλου - όχι από αγάπη στη ζωή αλλά από τάση επιβολής κι επιδείξεως ισχύος...
           Σαν τον απόπλου ενός Τιτανικού, με τα "βιολιά" της αρχομανίας και της ψυχροπολεμικής κενοδοξίας να συνοδεύουν απαθή το ναυάγιο αυτό της Ανθρωπότητας.
          Διασπώντας το Άτομο ο Άνθρωπος χώρισε τον Αιώνα του στα δυο αποκομίζοντας μια ψευδαίσθηση αθανασίας που αποδείχθηκε "θανάσιμη". 
Η ανθρωπότητα, όμως, στάθηκε μπροστά στο μέγεθος της τρομερής αυτής Επιστημονικής Γνώσης, όπως η ανυπόμονη Σεμέλη, που μεγαλοπιάστηκε από τον έρωτα του Δία και "απαίτησε" βίαια να αναμετρήσει την απροετοίμαστη, θνητή ματιά της με το θείο, άρρητο μεγαλείο του "Ουράνιου Διός" αξιώνοντας να τον δει σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια: Mε την πανουργία και το πάθος της, η Σεμέλη του μύθου διατάραξε τις ισορροπίες κι όρθωσε θρασύτατα το μικρό ανάστημα μπρος στη θεία φωτιά.
Η ανωριμότητά της την οδήγησε να καεί η χθόνια μικρότητα της ζωντανή από το απροσπέλαστο φως του "Κεραυνού".

Με αυτό ακριβώς το "ολοκαύτωμα της Σεμέλης" ήρθε η ανθρωπότητα αντιμέτωπη στο Τσέρνομπιλ.
Ο Άνθρωπος παρά το γνωστικό του έυρος, αποδείχθηκε ηθικά ανεπαρκής για κάτι τόσο μεγάλο σαν τα μυστικά του Ατόμου.
Διέρρηξε το μεγαλείο της φύσης ζητώντας να το καθυποτάξει στα μέτρα του.
Μεθυσμένος ο άνθρωπος από την εκπληκτική του ευφυΐα, που του αποκάλυψε μυστικά προαιώνια της Φύσης, απαίτησε να βάλει βίαια χαλινάρι σε έναν μικρόκόσμο τρομερό,που υπερβαίνει τα μέτρα και τον χωροχρόνο μας- με τρόπο σχεδόν θεϊκό.
               Δε σεβάστηκε ο άνθρωπος το μεγαλείο της πυρηνικής ενέργειας...
Δε στάθηκε ταπεινός προσκυνητής ευγνωμονώντας τη φύση για τα εκπληκτικά δώρα και τα άφατα μυστήριά της.
Άρπαξε ασυλλόγιστα και άπληστα την πυρηνική γνώση και την έβαλε διαμαντάκι στο στέμμα της ματαιοδοξίας του.
Ζήτησε να υποτάξει το "πυρηνικό δώρο" σε σκοπούς πολέμου, μίσους ή να το κάνει αντικείμενο κερδοσκοπικών δοσοληψιών.
        Μπορεί να όμως να μπει ο ουρανός σε τραπεζική θυρίδα;
Η χοική ύβρις  του Ανθρώπου επέφερε την Άτι που καθρεφτίστηκε στο έγκλημα της Χιροσίμα, στα ραδιενεργά κατάλοιπα και σε ένα παράλογο τιτάνιων διαστάσεων ατύχημα που έγινε πάλι πεδίο πολιτικών σκοπιμοτήτων, παραμερίζοντας την ανθρώπινη ζωή.
        Αυτό συνέβη διότι δεν ακούσαμε τους Ποιητές πριν από τους Επιστήμονες. 

Δεν αναλογιστήκαμε πως Πολιτισμός δεν είναι η Γνώση, αλλά η Συνείδηση που την "κοινωνεί" και την τάσσει στην υπηρεσία του συνόλου και στη μεγάλη Υπόθεση του "Εξανθρωπισμού" μας.
Πριν από τον Αινστάιν και τον Χάιζενμπεργκ δεν ακούσαμε τον Αριστοτελη που κήρυττε πως
"Πάσα Επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής , πανουργία, αλλ' ου σοφία φαίνεται...", ούτε τον Ινδό πασιφιστή Μαχάτμα Γκάντι που όριζε πως "Ένα από εκείνα που καταστρέφουν την κοινωνία έιναι Επιστήμη Χωρίς Ανθρωπιά".
          Η σπαρακτική επιστολή του Νικηφόρου Βρεττάκου "Στον Ρόμπερτ Οππενχάιμερ" δε βρήκε ποτέ της παραλήπτη...
Σαν τα λόγια του Αποστόλου Παύλου στην Πρώτη προς Κορινθίους Επιστολή ο άνθρωπος έγινε κύμβαλο αλαλάζον να περιφέρει μια Επιστήμη χωρίς ψυχή, κατασπαράσσοντας τις σάρκες του σαν τον Ερυσίχθονα...
 

Πριν τη Γνώση ας μάθουμε να αγαπούμε τον Άνθρωπο, γιατί μόνο έτσι η Γνώση θα είναι ωφέλεια για το σύνολο και θα ορθώσει τον Άνθρωπο στο μεγαλείο για το οποίο είναι πλασμένος.

Η μαρτυρία μιας γενιάς λοιπόν, προίκα στις επόμενες είναι το "ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ, Ένα Χρονικό του Μέλλοντος" από τη Σβετλάνα Αλεξίεβιτς που άξιζε το Νόμπελ, γιατί έταξε το λογοτεχνικό της χάρισμα στην αφύπνιση του Ανθρώπου..                                                                 

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ       

Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς γεννήθηκε το 1948 στο Ivano-Frankovsk της Ουκρανίας και μεγάλωσε στη Λευκορωσία. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος, ενώ έγραψε διηγήματα, θεατρικά έργα, σενάρια για ντοκιμαντέρ. Το κύριο έργο της, όμως, είναι τα βιβλία μαρτυριών που συγγράφει, προσδίδοντας νέα διάσταση στο γραμματολογικό είδος της λεγόμενης τεκμηριωτικής πεζογραφίας.
Το πρώτο της βιβλίο, "Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας"(1985), περιέχει μαρτυρίες γυναικών που πολέμησαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε το βιβλίο της "Τελευταίοι μάρτυρες", στο οποίο ενήλικοι ανακαλούν τις παιδικές τους αναμνήσεις από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1989, η Αλεξίεβιτς αποκάλυψε με το βιβλίο της "Οι μολυβένιοι στρατιώτες" τη σκληρή αλήθεια για τον δεκαετή "άγνωστο" πόλεμο των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν. Η έκδοση, απαγορευμένη επί πολλά χρόνια, προκάλεσε οξύτατες αντιδράσεις τόσο από στρατιωτικούς κύκλους όσο και από εκπροσώπους του παλαιού καθεστώτος, οι οποίες μάλιστα κατέληξαν σε δικαστική δίωξη της συγγραφέως. 

Το 1993 η Αλεξίεβιτς εξέδωσε το βιβλίο της "Γοητευμένοι από τον θάνατο", με θέμα τις αυτοκτονίες που σημειώθηκαν στην πρώην ΕΣΣΔ μετά την πτώση του κομμουνισμού, ενώ το 1996 κυκλοφόρησε το βιβλίο της "Τσερνόμπιλ - Ένα χρονικό του μέλλοντος", που περιλαμβάνει μαρτυρίες για το πυρηνικό ατύχημα του 1986, τις οποίες συνέλεξε η συγγραφεύς περιπλανώμενη επί δύο χρόνια στην Απαγορευμένη Ζώνη, με κίνδυνο της υγείας της και της ζωής της. 

Τα βιβλία της κυκλοφορούν μεταφρασμένα σε δεκάδες χώρες, όχι όμως και στην πατρίδα της, όπου η ίδια είναι στιγματισμένη ως αντικαθεστωτική. 

Από τον Οκτώβριο του 2000 ζει κάποιες περιόδους στην Ποντεντέρα, πόλη-άσυλο λογοτεχνών στην Τοσκάνη. Τα περισσότερα από τα βιβλία της διασκευάστηκαν για το θέατρο, τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση ενώ η ίδια τιμήθηκε για τα έργα της με πλήθος διεθνών διακρίσεων, μεταξύ των οποίων το βραβείο της Ένωσης Συγγραφέων Σουηδίας, το βραβείο Αντρέι Σινιάφσκι, το ρωσικό βραβείο Θριάμβου, το Βραβείο Λειψίας "για αμοιβαία κατανόηση στην Ευρώπη -1998", το γαλλικό Βραβείο "Μάρτυρας του Κόσμου - 1999", το Βραβείο Χέρντερ και το Βραβείο Καλύτερου Πολιτικού Βιβλίου της Γερμανίας. 

Το 2015 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

(2015)	Τσέρνοµπιλ, Εκδόσεις Πατάκη
(2002)	Οι μολυβένιοι στρατιώτες, Σύγχρονοι Ορίζοντες

Ο ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον. 

Και εάν έχω προφητείαν και ειδώ τα μυστήρια πάντα και πάσαν την γνώσιν, και εάν έχω πάσαν την πίστιν, ώστε όρη μεθιστάνειν, αγάπην δε μη έχω, ουδέν ειμί.
Και εάν ψωμίσω πάντα τα υπάρχοντα μου, και εάν παραδώ το σώμα μου ίνα καυθήσομαι, αγάπην δε μη έχω, ουδέν ωφελούμαι.
Η αγάπη μακροθυμεί, χρηστεύεται, 

η αγάπη ου ζηλοί, η αγάπη ου περπερεύεται, ου φυσιούται, ουκ ασχημονεί, 

ου ζητεί τα εαυτής, ου παροξύνεται, ου λογίζεται το κακόν, ου χαίρει επί τη αδικία, 

συγχαίρει δε τη αληθεία, πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει. 

Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει.
Είτε δε προφητείαι, καταργηθήσονται, είτε γλώσσαι παύσονται, είτε γνώσις καταργηθήσεται. 

Εκ μέρους δε γινώσκομεν και εκ μέρους προφητεύομεν όταν δε έλθη το τέλειον, τότε το εκ μέρους καταργηθήσεται. 

Ότε ήμην νήπιος, ως νήπιος έλάλουν, ως νήπιος εφρόνουν, ως νήπιος ελογιζόμην ότε δε γέγονα ανήρ, κατήργηκα τα του νηπίου. 

Βλέπομεν γαρ άρτι δι’ εσόπτρου εν αινίγματι, τότε δε πρόσωπον προς πρόσωπον άρτι γινώσκω εκ μέρους, τότε δε επιγνώσομαι καθώς και επεγνώσθην. 

Νυνί δε μένει πίστις, έλπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα μείζων δε τούτων η αγάπη.   

Για το BOOK TOUR, Ελισσάβετ Π. Δέδε.

Μην παραλείψετε να γίνεται μέλος της ομάδας -ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: https://www.facebook.com/groups/683579561752610/?fref=ts- 

που διαχειρίζεται η αρθρογράφος στο facebook και να περιηγηθείτε στο ιστολόγιό της -https://stonasterismotouvivliou.blogspot.gr/- όπου πέρα από λεπτομερείς βιβλιοκριτικές θα βρείτε απολαυστικές συνεντεύξεις από τον χώρο της τέχνης και του πολιτισμού γενικότερα.