Το βαλς των δέντρων και του ουρανού

Jean-Michel Guenassia
Μτφρ. Ειρήνη Αποστολάκη
Πόλις 2017

«Αυτοί που προχωρούν το κάνουν χωρίς να κοιτάζουν εκείνους που τους βλέπουν να περνούν».

  Η Έναστρη νύχτα, ένας από τους δημοφιλέστερους πίνακες του διάσημου ζωγράφου, αποτελεί το εξώφυλλο του έργου του Γκενασιά, και οπτικοποιεί το τίτλο "Το βαλς των δέντρων και του ουρανού".

  «Η σοφίτα, που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν βυθισμένη στο μισοσκόταδο, έλαμψε ξαφνικά. Μια ακτίνα φωτός, που μπήκε ως δια μαγείας, φώτισε το καβαλέτο. Αυτό που είδα μπροστά μου με άφησε άφωνη. Ένας πίνακας που αναπαριστούσε τα σπίτια των χωρικών, με τις αχυροσκεπές τους να μπλέκονται μέσα στα πράσινα λιβάδια, και στο βάθος δέντρα σε βαθυπράσινη απόχρωση να παραδίδονται σε ένα ξέφρενο βαλς, ένα βαλς γεμάτο ζωή, σε πλήρη αρμονία με τον ουρανό, που ήταν γεμάτος γαλάζια σύννεφα…..»

  Βασισμένος στις τελευταίες θεωρίες και αποκαλύψεις που έχουν προκύψει σχετικά με το θάνατο του Ολλανδού ζωγράφου σε συνδυασμό με την πλούσια μυθιστορηματική φαντασία, ο Ζαν-Μισέλ Γκενασιά μας αφηγείται τις τελευταίες μέρες εβδομήντα μέρες του τότε άσημου ζωγράφου. Ο Βαν Γκογκ δεν μας παρουσιάζεται ως άρρωστος και καταθλιπτικός, αλλά ως ένας λογικός άνθρωπος, με έντονη δημιουργικότητα και σχέδια για το μέλλον. Ως αποτέλεσμα, τίθεται υπό αμφισβήτηση η εκδοχή της αυτοκτονίας του. Σε αυτό το διάστημα (20 Μαϊου-29 Ιουλίου 1890), ο Βαν Γκογκ εγκαθίσταται σε μία πανσιόν στο χωριό Ωβέρ-συρ-Ουάζ, κοντά στο Παρίσι, με σκοπό την επίβλεψη της ψυχικής του υγείας από τον γιατρό Γκασέ, σύσταση του ζωγράφου Πισαρό.  Ο Γκασέ ως φίλος των ιμπρεσιονιστών συναναστρέφεται όλο και περισσότερο με τον Βαν Γκογκ, όπως επίσης και η δεκαεννιάχρονη κόρη του γιατρού Μαργκερίτ. “Το βαλς των δέντρων και του ουρανού” είναι το ημερολόγιο της Μαργκερίτ Γκασέ,  η οποία εξήντα χρόνια μετά τον θάνατο του Βαν Γκογκ αισθάνεται την ανάγκη να καταγράψει την ‘αλήθεια’ όπως αυτή την έζησε.

  «Ανακαλώ τα όσα έχω ζήσει ως τώρα, με τρόπο τόσο αποστασιοποιημένο, τόσο κλινικό, λες και πρόκειται για τη ζωή κάποιου άλλου. Το ημερολόγιο αυτό είναι η προσωπική μου μαρτυρία. Ο δικός μου τρόπος να προσεγγίσω όσο γίνεται την αλήθεια, την οποία μόνο εγώ γνωρίζω. Δεν θα  παραλείψω, ούτε θα αποκρύψω στοιχεία. Αντίθετα, θέλω να αφιερώσω τον ελάχιστο χρόνο και τις δυνάμεις που μου απομένουν στο να καταρρίψω συσσωρευμένα, βαθιά ριζωμένα ψεύδη, μέχρι να φτάσω στην επίσημη εκδοχή που θα τον δικαιώσει, όπως άλλωστε αξίζει όχι μόνο στον ίδιο, αλλά στον καθένα. Πόσοι και πόσοι δεν αρκέστηκαν στο να συντηρούν ένα σωρό κουτσομπολιά και μυθεύματα που, ενώ σίγουρα άρεσαν και συγκινούσαν, δεν είχαν καμία βάση. Δεν με ενδιαφέρει τίποτε άλλο παρά η αποκατάσταση της αλήθειας. Δεν θα τη διαστρεβλώσω, ούτε θα επιχειρήσω να δικαιολογήσω τον εαυτό μου, να ελαφρύνω τη θέση μου ή να συντηρήσω κάποιο μύθο» .

  Η ίδια, διαφέροντας από τις γυναίκες της εποχής της, διαβάζει λογοτεχνικά βιβλία, αντιγράφει πιστά πίνακες ζωγραφικής και ονειρεύεται να σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών. Ασφυκτιώντας από την οικογενειακή και κοινωνική καταπίεση και γοητευμένη από το ταλέντο και την προσωπικότητα του διάσημου ζωγράφου, η Μαργκερίτ συνάπτει ερωτική σχέση μαζί του.

  «Από τη στιγμή που τα χείλη μου άγγιξαν τα δικά του, ένιωσα ότι είχα σωθεί, σαν ένα πουλί που το σκάει από το κλουβί του, αλλά την ίδια στιγμή φοβάται μην το κατασπαράξουν εκεί έξω. Ένα πουλί που ντρέπεται για τη φυγή του».

  » {…} Δεν ξέρω τι θα μου φέρει το αύριο, ίσως η φαντασία και οι ελπίδες μου να μου έχουν στήσει άσχημο παιχνίδι, ίσως να φλέγεται μάταια η ψυχή μου. Αυτή όμως η γλυκιά αβεβαιότητα, τα όνειρα που κανείς δεν ξέρει πότε και αν θα γίνουν πραγματικότητα, ο περίπατος στο χείλος της καταστροφής, με βρίσκουν προετοιμασμένη, απολύτως ήρεμη και γαλήνια, σαν να υπηρετώ έτσι το πεπρωμένο μου, ένα γραφτό από το οποίο δεν μπορώ μα ούτε και θέλω να ξεφύγω {…}». 

  Εκτός από τη σχέση των δύο πρωταγωνιστών, υπάρχει εκτενής περιγραφή στην εικόνα του Βαν Γκογκ ως καλλιτέχνη. Η Μαργερίτ τον ακολουθεί στις καθημερινές βόλτες του στην εξοχή, όπου μετά μανίας ζωγράφιζε. Περιγράφει τις κινήσεις του ως βίαιες, κοφτές, επαναλαμβανόμενες.

 «Ο πίνακάς του είναι εκπληκτικός, φιλοτεχνημένος με τόση ζωντάνια που σου φέρνει ζάλη. Από τη ζεστασιά που εκπέμπει, μπορείς να μυρίσεις το σιτάρι, τα χρώματα κοχλάζουν, αναπνέει, κινείται, δε μπορούσα να φανταστώ ότι το κίτρινο θα μπορούσε ποτέ να πάλλεται έτσι…. Δεν έχω ξαναδεί ποτέ κάτι τέτοιο».

  Σημαντικό αφηγηματικό τέχνασμα του Γκενασιά αποτελεί η τριπλή αφήγηση που επιτυγχάνεται με την πρόσθεση των επιστολών του Βαν Γκογκ με τον αδερφό του Τέο, ανατρέποντας την εικόνα που παρουσιάζουν οι περισσότερες βιογραφίες, όπως και αποσπάσματα της εφημερίδας “ La Lanterne”. Δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο μια ολοκληρωμένη εικόνα της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, τόσο σε προσωπικό επίπεδο, όσο και σε κοινωνικό, αφού αναφέρονται οι εργασιακές διεκδικήσεις, τα τεχνολογικά επιτεύγματα, η θέση της σύγχρονης γυναίκας, τα καλλιτεχνικά δρώμενα της εποχής, αλλά και η απήχηση που είχαν οι ιμπρεσιονιστές.  Αναφέρεται πως τα έργα τους  «φτάνουν στα όρια της εκκεντρικότητας» και «αγγίζουν τη γελοιότητα. Θέαμα σχεδόν οδυνηρό». «Αν ο κύριος  Βαν Γκογκ βλέπει τη φύση όπως τη ζωγραφίζει, τότε τα πράγματα θα ήταν πολύ δυσάρεστα για κείνον», λένε.  

  Μια φιλονικία μεταξύ του Βαν Γκογκ και του γιατρού Γκασέ, που όπως ανέφερε ο πρώτος έπασχε από την ίδια «ψυχική ταραχή…εξίσου με μένα», απομάκρυνε τους δυο άντρες. Ο γιατρός Γκασέ απαγόρεψε στην κόρη του κάθε συναναστροφή με τον Βαν Γκογκ. Μη υπακούοντας, για ακόμη μια φορά, η Μαργκερίτ πηγαίνει να συναντήσει τον Βίνσεντ, ο οποίος αρνείται την πρότασή της να εγκαταλείψει τα πάντα για να ζήσει μαζί του. Από τη στιγμή αυτή και έπειτα έχουμε μια δραματική μεταστροφή του κλίματος του βιβλίου. Ανίκανη να αντέξει τον χωρισμό η Μαργκερίτ επιχειρεί να αυτοκτονήσει. Ο Βαν Γκογκ προσπαθώντας να την εμποδίσει, τραυματίζεται έπειτα από την εκπυρσοκρότηση του όπλου. Ο τραυματισμός αυτός, στάθηκε μοιραίος, αφού μέρες μετά ξεψύχησε. 

  Στο τέλος του έργου, υπάρχει η αναφορά του θανάτου του αδερφού του Βίνσεντ Βαν Γκογκ έξι μήνες μετά. Ο Τέο όλο αυτό το διάστημα χρηματοδοτούσε τον αδερφό του και πίστευε στην ιδιοφυία και το ταλέντο του. Ο γιατρός Γκασέ και ο γιος του πούλησαν τους πίνακες του Ολλανδού ζωγράφου, καθώς και αντιγραφές που έκανε η Μαργκερίτ.  Η ίδια πέθανε το 1949, προηγουμένως όμως μαζί με τον αδελφό της δώρισαν πολλά έργα του Βαν Γκογκ και του Σεζάν που σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο Ορσέ.

  Η βιογραφία του Βίνσεντ Βαν Γκογκ έχει απασχολήσει διάφορους καλλιτέχνες. Μέσα από τη ματιά του Γκενασιά, ο φιλότεχνος γιατρός Γκασέ μεταμορφώνεται σε απατεώνα και ο ρόλος της Μαργκερίτ, από μία απλή αναφορά  σε μία επιστολή και δύο προσωπογραφίες, παρουσιάζεται καθοριστικός για τη ζωή και τον θάνατο του διάσημου ζωγράφου. Πέρα από τα γεγονότα αυτά καθ’ αυτά, συναντούμε ένα βιβλίο με ένταση και ζωντάνια που προωθείται τόσο από την πλοκή, όσο και από τη γλώσσα που αποδίδεται αριστοτεχνικά από τη μεταφράστρια του έργου.

Για το BOOK TOUR, Μαρία Μπουρμά.

bookadream.blog/