"Τα μονοπάτια της Κριμαίας" της Εύης Ρούτουλα - εκδόσεις Φιλύρα

Σήμερα, η στήλη θα φιλοξενήσει το κείμενο του συγγραφέα Θάνου Λουτριώτη για το το ιστορικό μυθιστόρημα της Εύης Ρούτουλα με τίτλο “Τα Μονοπάτια της Κριμαίας”, το οποίο κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες.

«Τα ‘’μονοπάτια τής Κριμαίας’’ είναι ένα μυθιστόρημα που εντάσσεται στην κατηγορία των ιστορικών. Είναι αξιοσημείωτο πως κινείται αρκετά πιστά στη σφαίρα των αληθινών γεγονότων και δεν τα χρησιμοποιεί απλά ως μέθοδο τοπικής και χρονικής οριοθέτησης. Γεγονός που εύκολα διαπιστώνει κανείς ανατρέχοντας στα βιβλία τής ιστορίας ή ακόμα και με μία γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο. Κεντρικό του θέμα αποτελεί η συμμετοχή τής Ελλάδας στην εκστρατεία των Γάλλων στα εδάφη τής Κριμαίας το 1919. Πρόκειται για μια πτυχή τής νεότερης ελληνικής ιστορίας, όχι πολύ γνωστή, και σίγουρα έξω από τις δημοφιλείς διδακτικά σελίδες των σχολικών βιβλίων.

Τη συγκεκριμένη χρονιά, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα των παραδοσιακών συμμάχων τής χώρας να διατεθούν ελληνικά στρατεύματα στην αναμέτρηση των τελευταίων με τον στρατό των Μπολσεβίκων τής νεοσύστατης Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν μία απόφαση που αν και θα μπορούσε να θεωρηθεί καθαρά ιδεολογική, στην πραγματικότητα εμπεριείχε μεγάλη δόση διπλωματικής σκοπιμότητας. Κι αυτό, επειδή οι Γάλλοι είχαν αφήσει γενναίες υποσχέσεις για την ευμενή στάση τους απέναντι στο μικρασιατικό ζήτημα. Την ελληνική, αυτή τη φορά, στρατιωτική εκστρατεία που είχε στόχο την προσάρτηση στη Ελλάδα των παραλίων τής Μικράς Ασίας και κυρίως τής Κωνσταντινούπολης -με τα γνωστά πλέον ολέθρια επακόλουθα.

Η εκστρατεία τής Κριμαίας έλαβε χώρα σε μία ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο για την Ευρώπη. Στρατιωτικές και κοινωνικές συγκρούσεις δημιουργούσαν μία ρευστή, τεταμένη κατάσταση στην οποία το μικρό ελληνικό κράτος έψαχνε να βρει τη θέση του μέσω ισχυρών συμμαχιών. Έτσι η ελληνική συμμετοχή στην εκστρατεία ενάντια στη σοβιετική επανάσταση δεν ήταν αποτέλεσμα πίεσης και εγκλωβισμού από τα δυτικά κράτη, αλλά μια συνειδητή επιλογή που αποσκοπούσε σε δευτερογενή οφέλη. Ήταν, επίσης, μία κίνηση υψηλού ρίσκου, αφού εξελίχθηκε σε περιοχές με έντονο το ελληνικό, ομογενειακό στοιχείο.

Η Ελλάδα τού 1919 προσπαθούσε να ορθοποδήσει, να διευρύνει τα σύνορά της σε εδάφη που κατοικούνταν ιστορικά από ελληνικούς πληθυσμούς, να κρατηθεί από ένα όραμα. Η νέα, μεγάλη Ελλάδα τού Ελευθέριου Βενιζέλου, το αίτημα τής αποκατάστασης έστω ενός τμήματος τής ξεπεσμένης Βυζαντινής αυτοκρατορίας, φάνταζε απόλυτα λογικό και, κυρίως, ηθικό για ένα μεγάλο κομμάτι τού φτωχού και ταλαιπωρημένου από τούς πολέμους ελληνικού λαού που αναζητούσε λίγη υπερηφάνεια. Οι νικηφόρες επιχειρήσεις στο μέτωπο των βαλκανικών πολέμων είχαν συνεισφέρει προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά δεν ήταν αρκετές. Χρειάζονταν κάτι περισσότερο, η ολοκλήρωση τού έργου τής απελευθερωτικής επανάστασης που είχε ξεκινήσει περίπου εκατό χρόνια πριν. Πρόκειται για μια εποχή που οι έννοιες κράτους και έθνους συγχέονται έντονα, γίνονται ένα.

Η αφήγηση τού μυθιστορήματος κινείται σε δύο παράλληλους άξονες. Έναν σύγχρονο κι έναν που αφορά το παρελθόν. Ο πρώτος περιλαμβάνει την αναπάντεχη συνάντηση και συνύπαρξη για τρεις ημέρες στην Αθήνα, δύο άγνωστων. Μιας επιτυχημένης Ρωσίδας επιχειρηματία κι ενός απολυμένου, άνεργου λογιστή από την Ελλάδα. Η πλοκή αυτού τού μέρους είναι σχεδόν βασική. Εμπεριέχει όμως όλα εκείνα που χρειάζονται ώστε να διευθετηθεί ομαλά μια υπερχρονική, επώδυνη εκκρεμότητα. Ένας ανοικτός λογαριασμός που υποσκελίζει ανθρώπινες γενεές κι έχει έρθει η ώρα να κλείσει. Ο δεύτερος άξονας διαδραματίζεται στο μακρινό 1919, κατά τη πορεία τής εκστρατείας στην Κριμαία. Εκεί περιγράφεται η γνωριμία και κατόπιν η αδελφική φιλία που αναπτύσσεται μεταξύ δύο ανδρών. Ενός Έλληνα αξιωματικού και τού κληρωτού στρατιωτικού ιατρού που ανήκει στο τάγμα του. Πρόκειται για τούς βασικούς πρωταγωνιστές, στον κεντρικό πυρήνα τής πλοκής τού βιβλίου. Από τις συζητήσεις τους ανακύπτουν όλα τα κορυφαία ερωτήματα που θίγονται.

Νομιμοποιείται ηθικά η ανάμιξη ενός κράτους στα εσωτερικά ζητήματα κάποιου άλλου; Ποιος είναι ο ρόλος τού πολέμου στην επίλυση των εθνικών και κοινωνικών διαφορών; Σε τι χρησιμεύουν τα σύνορα των κρατών και οι εθνικές ταυτότητες; Ποια είναι η αληθινή πατρίδα ενός ανθρώπου; Ποιες μπορεί να είναι οι κόκκινες γραμμές στην αναζήτηση τής εκπλήρωσης των ατομικών μας αναγκών;

Η συγγραφέας δε φοβάται να πάρει ξεκάθαρη θέση σ’ αυτά τα ζητήματα. Η πένα της, άλλοτε ήρεμη κι άλλοτε οργισμένη, αποδίδει σωστά το συναισθηματικό φορτίο των ηρώων επιλέγοντας ένα μοτίβο που δε μεταβάλλεται ουσιαστικά ως το τέλος. Πολλά σημεία τού βιβλίου μοιάζουν με εσωτερικούς μονολόγους. Με σκέψεις καθόλου πρόσκαιρες, ίσως βαθιές πεποιθήσεις που μπορεί να γεννήσει μόνο η επίμονη και προσεκτική ανάλυση των γεγονότων. Στην ουσία, η πλοκή τού μυθιστορήματος αποτελεί το είδωλο τής πραγματικότητας δύο εποχών. Της σύγχρονης, μιας Ελλάδας που τείνει να αποκτήσει χαρακτηριστικά των δεκαετιών τού ’50 και του ’60, και τής Ελλάδας στην αρχή τού εικοστού αιώνα. Η πρώτη μάλιστα δείχνει να μειονεκτεί ακόμη και τυπικά σε σχέση με τη δεύτερη. Η Ελλάδα τού 2015 φαίνεται γκρίζα, αδύναμη κι επίπεδη στα όρια τού παράδοξου. Δεν έχει ελπίδα, ούτε καν ένα ψευδεπίγραφο όραμα όπως εκείνη του 1919. Στη σύγχρονη Ελλάδα, τα πολιτισμικά, ιδεολογικά και θρησκευτικά εργαλεία που είχαν γίνει το αποκούμπι τής κοινωνίας σε άλλες, σκοτεινές εποχές, έχουν πλέον ατονήσει. Το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί ή έστω να υποτεθεί. Πρέπει να συγκροτηθεί από σχεδόν μηδενική βάση. Στον αντίποδα αυτών των εικόνων η αφήγηση εστιάζει έντονα στο ανθρωπιστικό μανιφέστο τής οκτωβριανής επανάστασης. Το διαφαινόμενο τότε στίγμα της, με τα μάτια των ανθρώπων τής εποχής, εμφανίζεται ως η ευκαιρία για ένα καινούργιο, ελεύθερο και δίκαιο κόσμο. Φυσικά η ροή τής ιστορίας δε δικαίωσε ποτέ αυτή την υπέρμετρη αισιοδοξία. Πρόκειται για μια πτυχή τής αλήθειας που σχεδόν απουσιάζει από την εξέλιξη τής πλοκής τού βιβλίου.

Παράλληλα όμως με τα μεγάλα θέματα που απασχολούσαν και απασχολούν ακόμη τούς λαούς, τα ‘’μονοπάτια τής Κριμαίας’’ αγγίζουν και μία σειρά ζητημάτων που κινούνται περισσότερο σε ατομικό, ανθρώπινο επίπεδο. Οι σχέσεις, ερωτικές και μη, η φθορά τους στη μέγγενη τού χρόνου, η αδιέξοδη καθημερινότητα, τα εδραιωμένα κοινωνικά στερεότυπα, η επιφανειακή αλληλεπίδραση των ανθρώπων, αποτελούν μερικά τέτοια. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην αντιμετώπισή τους στο πλαίσιο μια αποστειρωμένης, ατομικής λογικής. Στην ιδιόμορφη, προσωπική διπλωματία που αναπτύσσουν συνειδητά οι άνθρωποι για να διαχειριστούν τα προβλήματά τους. Εκείνης που η αποτυχία της οδηγεί σε μικρές, παροδικές επαναστάσεις τού μυαλού. Τότε που τα κενά γεμίζουν, οι ανάγκες καλύπτονται έστω για λίγο και οι νέοι συμβιβασμοί που ακολουθούν φαντάζουν λιγότερο ψυχοφθόροι και περισσότερο εφικτοί.

Η συγγραφέας επιλέγει μία λιτή, έως δωρική τεχνική γραφής. Ακόμα και στις πιο εκτενείς περιγραφές της μοιάζει να σέβεται ένα δικό της, μοναδικό μέτρο. Στις σελίδες τού βιβλίου υπάρχουν ελάχιστοι πλεονασμοί. Το κέντρο βάρους πέφτει διαρκώς στα γεγονότα. Η ιστορική αναδρομή είναι ειλικρινής, χωρίς προσχήματα. Γυμνή, δίχως άλλοθι. Κι αν το αναγνωστικό αποτύπωμα ενός μυθιστορήματος αυτής τής κατηγορίας οφείλει να διεγείρει ή και να εμπλουτίζει την ιστορική μνήμη, το λογοτεχνικό δημιούργημα τής κυρίας Ρούτουλα το πετυχαίνει με περίοπτο τρόπο. Οι ήρωές της, με τις αδυναμίες και τα πάθη τους, δίνουν την ευκαιρία για έναν διάλογο πέρα από κάθε στείρα συμβατικότητα. Ακόμα και μέσα από αντιφάσεις, όπως η υπερασπιστική θέση ενός απολυμένου απέναντι στον τέως εργοδότη του και η συμπάθεια μιας εύπορης, Ρωσίδας επιχειρηματία για τα παραδοσιακά σοσιαλιστικά ιδεώδη. Άλλωστε αποτελεί κι αυτή μια γνώριμη και εύκολα ανιχνεύσιμη κοινωνική πρακτική. Οι άνθρωποι συχνά έλκονται από κάτι διαφορετικό σε σχέση με εκείνο που προστάζει η ταξική τους προέλευση. Σ’ αυτό, ο Μαρξ είχε πέσει έξω. Ας μην ξεχνάμε πως και ο ίδιος δεν ήταν παρά ένας πλούσιος αστός με κοινωνικές ανησυχίες».

Στα Μονοπάτια της Κριμαίας

Ιστορικό μυθιστόρημα της Εύης Ρούτουλα

Εκδόσεις: Φιλύρα (Filyrabooks)

Το εξώφυλλο βασίστηκε στον πίνακα της Γεωργίας Χάιτα.

Διατίθεται στα εξής βιβλιοπωλεία: Πολιτεία, Πρωτοπορία, Ευριπίδης και Ιανός.

Ο Θάνος Λουτριώτης γεννήθηκε στην Τσαριτσάνη του νομού Λάρισας. Έζησε τα παιδικά του χρόνια στη Ρόδο και την Αθήνα όπου και σπούδασε Iατρική στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο. Γραπτά του έχουν φιλοξενηθεί σε διάφορες λογοτεχνικές ιστοσελίδες. Από τις εκδόσεις “Φιλύρα” κυκλοφορούν δύο μυθιστορήματά του, «H Αρχή της Aνάδυσης» (2016) και το «Mέχρι τον Αύγουστο» (2018). Είναι μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών.

Για το Book-Tour, Κωνσταντίνα Κοράκη.