ΣΕΡΡΑ, Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ, Γιάννης Καλπούζος

Είδος: Ιστορικό Μυθιστόρημα
Bαθμολογία: 10/10

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο  Γαληνός Φιλονίδης είναι ένας νεαρός διανοούμενος από την Τραπεζούντα, που ετοιμάζεται για τον επικείμενο γάμο του με τη νεαρή Φιλάνθη...
      Τη Νύχτα της σφαγής των Αρμενίων- Ιούνη του 1915-αναζητά καταφύγιο στο σπίτι του μια μικρή Αρμένισσαμε αγγελικό πρόσωπο, η Ταλίν.Ο Φιλονίδης με κίνδυνο της ζωής του την κρύβει από τους Τούρκους, ανοίγοντας άθελά του έναν τραγικό κύκλο μίσους κι εκδίκησης, που θα τον συνοδέψει σε όλο του τον βίο.
        Παράλληλα, έρχεται αντιμέτωπος με ένα οριακό ηθικό δίλημμα ανάμεσα στο πάθος και το χρέος... Όλα αυτά ενόσο θεριεύει το κίνημα των Νεοτουρκων κι οι απηνείς εκτοπισμοί με άλλοθι τη θρησκεία.
Η έλευση των Κεμαλιστών σηματοδοτεί το νέο ξεκίνημα στη Σοβιετική Ένωση ,για να ακολουθήσει νέα αναμέτρση με τον σταλινικό ολοκληρωτισμό.
Από τα παράλια και την Ανατολία, από τα στρατόπεδα εργασίας της Σιβηρίας μέχρι το αχανές Καζακστάν- ακολουθούμε τα χνάρια της αιματοβαμμένης διαδρομής του ποντιακού Ελληνισμού που στροβιλίζεται στον ατέρμονο χορό της ζωής και του θανάτου, όπως τον αποτυπωνουν τα βήματα της Σέρρα.

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
Ο Γιάννης Καλπούζος δε χρειάζεται πια συστάσεις, καθώς έχει επάξια κερδίσει τον τίτλο του μετρ στο ιστορικό μυθιστόρημα, έχοντας ήδη προσφέρει μια πολύτιμη παρακαταθήκη στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφίαμε σημαντικά έργα όπως το "Ιμαρέτ" και το "Άγιοι και Δαίμονες", ενώ το αλληγορικό "ΣΑΟΣ" και το κοινωνικό το "Ό,τι Αγαπώ"  "ακολουθούν".

              
Αυτή τη φορά μετουσιώνει την πένα του σε... δοξάρι λύρας ποντιακής και συνθέτει έναν "πυρρίχιο λέξεων εικόνων και συναισθημάτων", που μας ταξιδεύει στα βάθη του Πόντου και της ελληνικής καρδιάς που πάλλεται εκεί για αιωνες, ποτίζοντας με το αίμα της τα παρευξείνεια χώματα.
            
Η "Σέρρα" συνιστά έναν αριστοτεχνικό συγκερασμό μυθοπλασίας, Ιστορίας και γλωσσικής αρτιότητας.             
           Μαζί με τα τρία άλλα ξεχωριστά του ιστορικά έργα, συνθέτει μια άτυπη τετραλογία που έχει κεντρικό άξονα τη συνύπαρξη Ελλήνων και Τούρκων σε διάφορες εκφάνσεις της Ιστορίας.
Ξεκινάμε χρονολογικά από την Τουρκοκρατία και τη φαντασμαγορική Κωνσταντινούπολη(Άγιοι και Δαίμονες) για να οδηγηθούμε με το Ιμαρέτ στην Άρτα παραμονές της απελευθέρωσής της (1864), ώσπου να καταλήξουμε στον Πόντο του 20ου αιώνα με τη Σέρρα και την Κύπρο(Ουρανόπετρα).

Η Σέρρα θεωρώ ότι μαζί με το Ιμαρέτ στέκεται στο ύψος ένος κλασσικού πια έργου της πεζογραφίας μας.
       Το βιβλίο αυτό του Καλπούζου συνιστά το έπος της περιπλάνησης του ποντιακού ελληνισμού  στους ωκεανούς της Ιστορίας προς αναζήτηση της "Ιθάκης του" που δεν είναι αλλη από την ειρήνη.
Η "Σέρρα" αφουγκράζεται το χώμα, όπου τα χνάρια απ' τον  πυρρίχιο των αρχαίων πολεμιστών εγγράφουν την ακρυπτογράφητη "Γραμμική" της αδούλωτης ψυχής.
Είναι το δράμα του Πολέμου, που- όπως ακριβώς και η αρχετυπική Ιλιάδα του Ομήρου- κραυγάζει για καταπαυση του πυρός και συναδέλφωση.
          Παράλληλα, η Σέρρα του Καλπούζου συνιστά μια εναγώνια περιπλάνηση του ανθρώπου στα κύματα της συνείδησής του καθώς αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο σωστό και το λάθος, την προδοσία και την ακεραιότητα.

Στον αρχικό καμβά της ακατέργαστης και τραχιάς ποντιακής γης, ιχνογραφείται ένας πλουμιστός "πίνακας" λαογραφικών στοιχείων κι εθίμων, που συνθέτουν ένα πολυφυλετικό μωσαικό αντιφάσεων και συνύπαρξης.
Τοπωνύμια κι επεξηγήσεις, που χαρτογραφούν πλήρως τη γη του Πόντου, χωρίς να κουράζουν.
Σύντομα ο "πίνακας των περιγραφών" θα αμαυρωθεί από τις στάχτες και θα πορφυρωθεί από το αίμα των σφαγών που αποδίδονται με ενδεικτικά περιστατικά και στιγμές χωρίς κατάχρηση της φρίκης.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε κεφάλαια που ξεκουράζουν και προσδίδουν ευελιξία στην αφήγηση.
Αφόρμηση κάθε κεφαλαίου συνιστά μια αποφθεγματική ρήση ή σύντομη παράγραφος διδακτική ,που προοικονομεί το θέμα του μέσα από συμβολισμούς.
Μικρά αποστάγματα λαικής σοφίας, που ακολουθούν τη σκέψη του αναγνώστη πολύ μετά το τέλος του βιβλίου.
       Έχουμε εναλλαγές ανάμεσα σε μονολόγους και τριτοπρόσωπη αφήγηση, σε μια διαδοχή έντονης θεατρικότητας.
Ο κύκλος των αφηγηματικών εναλλαγών κλείνει και τεκμηριώνεται απροσδόκητα από την έκβαση των πραγμάτων και την κατάληξη των ηρώων.
Τεχνική που τελικά υπηρετεί τη μυθοπλασία υποδειγματικά.
Η γλώσσα είναι προσεγμένη, αλλά γνωρίζει κάποιες στιγμιαίες εξάρσεις εκζήτησης με εκφράσεις σε αρχαίζουσα εκδοχή.
         Η πλοκή ακολουθεί το ρεύμα της Ιστορίας, διατηρώντας όμως παράλληλα μια "αυτεξούσια" γοητεία, που δεν καθορίζεται μόνο από τις καταιγιστικές εξελίξεις της πολυτάραχης εποχής, αλλά κι από τα ίδια τα πρόσωπα της μυθοπλασίας, όσο αναμετρώνται με τις ιδιότυπες καταστάσεις που έχει εμπνευστεί ο συγγραφέας.

 Στο επίκεντρο της "Σέρρα" βρίσκεται ο Γαληνός Φιλονίδης, ένας υπέροχος χαρακτήρας που συμπυκνώνει τις αρετές της ανθρωπιάς, της ηθικής ανωτερότητας και της αγάπης στη γνώση, χωρίς όμως να προβάλλει εξιδανικευμένος:
        Ο συγγραφέας επιδέξια τον τσαλακώνει τις κατάλληλες στιγμές - από την εξαθλίωση, τον φόβο αλλά και την οργή, που αγγίζει τα όρια της-δικαιολογημένης- εμμονής.

 Γύρω από την τραγική φιγούρα του Γαληνού- πλήθος πρόσωπα, αντιπροσωπευτικές ψηφίδες μιας πλουραλιστικής ανθρωπογεωγραφίας, που σημάδεψε την ιστορία του Πόντου κι αποτελείται από ετερόκλητες εθνότητες και προσωπικότητες.  
Συναντάμε Αρμένιους, γυναίκες υποταγμένες στην καταπιεστική τους μοίρα, αριβίστες, Τούρκους θυμόσοφους, Κρυπτοχριστιανούς της Ανατολίας, Αντάρτες, 
αλλά και Ρώσους σε αμφιλεγόμενο ρόλο, ενώ ο συγγραφέας εντάσσει τους ηρωές του σε μια μοναδική ιστορία κατασκοπίας που αναδεικνύει τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα της περιοχής. 
Μεθοδεύσεις κυβερνήσεων και εθνικιστικά οράματα με μαριονέττες τους ανυπεράσπιστους λαούς σε ένα αιματοβαμμένο γαϊτανάκι. 
         
Σε αυτό το βιβλίο λίγο "υποχωρεί" η φιλία που ήταν ο κεντρικός άξονας στο προηγούμενα βιβλία του Καλπούζου.
       Σε αυτήν την πτυχή, ξεχωρίζουμε, εντούτοις, έναν Τούρκο θυμόσοφο, τον Φέιζελ, που προσομοιάζει στον αξέχαστο Παππού- Ισμαήλ από το Ιμαρέτ- όντας φορέας της ίδιας ελεύθερης σκέψης και μηνυμάτων ανθρωπισμού.
              Δεσπόζουσα θέση στη Σέρρα κατέχει ο έρωτας.
Έρωτας σπαρακτικός και βαθύς, πειστικότερος από κάθε άλλο έργο του Καλπούζου, γι αυτό και οδυνηρότερος.
Έρωτας πάνω από τον θάνατο και τη λησμονιά...
Έρωτας Νυν και Αεί οπως τον προδιέγραψε κάποτε στην επίσης σπουδαία ποίησή του ο συγγραφέας Καλπούζος.
             Το περιώνυμο πάθος της Ταλίν και του Γαληνού  πορεύεται αντάμα με τους απανωτούς ξεριζωμούς αλλά και τις ανατροπές μιας συναρπαστικής πλοκής, που ρέει γρηγορότερα από κάθε αλλο βιβλίο του συγγραφέα.
Γιατί το πεπρωμένο των ηρώων σαρώνεται από τον άνεμο της Ιστορίας, που θα φέρει εκτοπισμούς, σφαγές και ξενητειά- πυροδοτώντας το ατομικό τους δράμα- καθώς η ατομικότητα δεν εγκλωβίζεται στη συλλογικότητα.
    Οι ήρωες του Καλπούζου είναι χειροπιαστοί, "προσλαμβάνουν σάρκα και οστά", με αποτέλεσμα να αναδεικνύονται "οι καθημερινοί, πάσχοντες άνθρωποι εκεί που η Ιστορία τοποθετεί άψυχους αριθμούς", όπως επεσήμανε με πικρία ο κοινωνικός αγωνιστής, συγγραφέας Χρόνης Μίσσιος.
            
Η ποντιακή Γενοκτονία έχει συζητηθεί ξανά στην ελληνική λογοτεχνία("Το Κορίτσι Απ'τη Σαμψούντα", Ούτε Το Όνομά μου" κ.α.)  
Ένα καινοτόμο όμως ιστορικό στοιχείο που αγνοεί ο μέσος Έλληνας αναγνώστης και παρουσιάζεται κατατοπιστικά στη Σέρρα, είναι η κατάσταση στη Σοβιετική Ένωση, μετά την επικράτηση του κομμουνισμού, συναρτήσει και του ποντιακού ζητήματος.
Ευγενή οράματα που εξετράπησαν σε μια νέα καταδυνάστευση του Ανθρώπου. Χαφιεδισμός, τρόμος και η NKVD του αιμοσταγούς ηδονιστή Λαυρέντι Μπέρια να κονιορτοποιεί κάθε όνειρο ελευθερίας κι αυτοδιάθεσης, όχι μόνο για τους Ρώσους αλλα΄και για τις εθνότητες στα εδάφη της.
Μέσα σε όλα ιχνηλατούνται προσωπικότητες σαν τον ηγέτη της Απχαζίας, τον ξεχωριστό "Νέστωρ" Λακόμπακαι τις προσπάθειες του να αναχαιτίσει τον ολοκληρωτισμό του Στάλιν στην οικοδόμηση της νέας κοινωνίας.
             Ο Καλπούζος, μέσα από την διαδρομή των ηρώων του αναδεικνύει τον ασφυκτικό κρατισμό των Σοβιετικών και την αυθαιρεσία της εξουσίας που συνθλίβει τον ανυποψίαστο πολίτη- ακόμη και στο όνομα του δικαιότερου κόσμου, πράγμα που σηματοδοτεί την ήττα του.
            Φυλακές και σιβηριανά στρατόπεδα εργασίας αναβιώνουν σε εικόνες που πιο αναλυτικά έχουμε συνατήσει σε εμβληματικά έργα, όπως το ντοστογιεφσκικό "Αναμνήσεις Από το Σπίτι Των Πεθαμένων(προεπαναστατικές φυλακές Σιβηρίας), "Μια Μέρα από τη Ζωή του Ντενίσοβιτς"(Σολτζενίτσιν), "Τα Παντα Ρει" -"Ζωή και Πεπρωμένο" Βασίλι Γκρόσμαν.

Το πέρασμα από τον ΒΠΠ(Πατριωτικό για τους τότε ηρωικούς Ρώσους) είναι ίσως πιο σύντομο από ό,τι θα έπρεπε, αλλά αρκούντως επώδυνο.
             Φωτίζεται όμως το παρασκήνιο του νέου, μεταπολεμικού ξεριζωμού των Ελλήνων του Πόντου από τη Σοβιετική Ένωση, ενώ η τελευταία ανατροπή αφήνει άναυδο τον αναγνώστη, κορυφώνοντας τη συγκίνηση.

Η "Σέρρα" του Καλπούζου όμως, πάνω από την αδιαφιλονίκητη λογοτεχνική της και πολιτιστική της αξία επιτελέι έναν σπουδαίο παιδευτικό και κοινωνικό ρόλο- ειδικά αυτές τις επικίνδυνες εποχές της αποσιώπησης και της παραχάραξης.
Συνιστά την πιο αφοπλιστική απάντηση σε κείνους που επιχειρούν να επιβάλουν την ιερόσυλη λήθη.
            Με όχημα την ιστορική ενημερότητα και τη γνώση ο Γιάννης Καλπούζος αποδίδει τις τιμές που η μνήμη οφείλει στους άδικα νεκρούς, (όπως ορίζει κι η αρχαιοελληνική παράδοση) καταδεικνύοντας πως η αποσιώπηση των μαρτυρίων που υπέστησαν οι λαοί, δεν είναι συγκατάβαση αλλά έγκλημα, διότι απενοχοποιεί τους υπαίτιους και ανοίγει δρόμο να επαναληφθούν.

Στη Σέρρα μας απασχολούν η Γενοκτονία των χριστιανικών πληθυσμών της Τουρκίας και η κορυφαία ιδεολογική συγκρούση του 20ου αιώνα,λοιπόν.
Δυο πολιτικά θέματα που καίνε, καθώς ακόμα αποτελούν πεδίο εθνικιστικών τάσεων, φανατισμού και αντιπαραθέσεων.
              Ο συγγραφέας κατορθώνει να κρατήσει τις απαραίτητες αποστάσεις και να διαφυλάξει το πολύτιμο μήνυμά του:
Είτε Τοπάλ Οσμάν είτε Λαυρέντι Μπέρια τον πεις, είτε Κεμάλ είτε Στάλιν ή όπως αλλιώς- κοινός παρονομαστής είναι πάντα η τραγωδία των λαών που γίνονται σφάγια ανυποψίαστα σε κατευθυνόμενα μίση και άρρωστες επιδιώξεις.
            Ο Γιάννης Καλπούζος απαλλάσει όλες τις σφαγές από το παραπλανητικό, ιδεολογικό ή εθνικό φορτίο και εντοπίζει την αιτία στο εγγενές κτήνος που ελλοχεύει σε κάθε άνθρωπο αν εκείνος δεν το εξημερώσει με τις ανώτερες αξίες της ευσυνειδησίας, της ανεκτικότητας και της δημοκρτατίας.
Του άνω θρώσκειν με άλλα λόγια.
             Αυτός είναι ο "τόπος όπου ο Καλπούζος επαναπατρίζει τελικα τους πολύπαθους ήρωές του - η μόνη ακατάλυτη πατρίδα και αντίσταση στον παραλογισμό της τυφλής μισαλλοδοξίας.
             Με αυτόν τον τρόπο, ο συγγραφέας δεν επιτρέπει στις απόψεις του να γίνουν άλλοθι φανατισμού, αφού αντιτείνει ως λύση στο μίσος τη συμφιλίωση, την κριτική σκέψη και την ανοχή στο διαφορετικό.
           
Επιστέγασμα στη "Σέρρα" τελικά μένει η μνήμη και το ηχηρό το μήνυμα του Εξανθρωπισμού και της ειρήνης με τον ίδιο τρόπο που 56 περίπου χρόνια πριν μάς το άφησε κι η Διδώ Σωτηρίου, όταν στα Ματωμένα Χώματα περιέγραφε μεν τις απάνθρωπες σφαγές, αλλά φώτιζε το βρόμικο παιχνίδι σε βάρος των λαών και αναζήτησε εκείνα που ενώνουν κι όχι αυτά που διχάζουν.

Ας διατηρήσουμε στη μνήμη τις στιγμές των προγόνων μας τιμώντας την Ελλάδα κι ας κρατήσουμε στην καρδιά μας τα ανεκτίμητα, τα μαλαματένια λόγια του "ποιητή" Γιάννη Καλπούζου τιμώντας την Ανθρωπιά.     

Εγώ να συγχαρώ τον συγγραφέα Γιάννη Καλπούζο για το νέο του πνευματικό επίτευγμα, που κομίζει σπάνιες συγγραφικές αρετές, κληροδοτώντας διδάγματα διαχρονικά και για τις επόμενες γενιές, όπως κάθε σπουδαίο έργο που άφησε το ίχνος του ανεξίτηλο στον χώρο των Γραμμάτων. 

Για το BOOK TOUR, Ελισσάβετ Π. Δέδε.

Μην παραλείψετε να γίνεται μέλος της ομάδας -ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: https://www.facebook.com/groups/683579561752610/?fref=ts- 

που διαχειρίζεται η αρθρογράφος στο facebook και να περιηγηθείτε στο ιστολόγιό της -https://stonasterismotouvivliou.blogspot.gr/- όπου πέρα από λεπτομερείς βιβλιοκριτικές θα βρείτε απολαυστικές συνεντεύξεις από τον χώρο της τέχνης και του πολιτισμού γενικότερα.