ΡΟΥΑ ΜΑΤ, John Donoghue

Εύλογα κατανοεί ο αναγνώστης πως το Ρουά Ματ ένα ξεχωριστό έργο, που κρατά κομμένη την ανάσα- μια σύλληψη άκρως ενδιαφέρουσα με ισχυρά συγκινησιακά φορτία, που συγκλονίζει μέχρι την τελευταία σελίδα!
Το Ρουά Ματ εντάσσεται στην ομάδα λογοτεχνικών έργων που κεντρικό άξονα της πλοκής ή της θεματικής τους έχουν το σκάκι.
       Από αυτά, μια κατηγορία αξιοποιεί τον κόσμο του σκακιού για να περιπλανηθεί στο ιστορικό παρελθόν χαρτογραφήσει ένα μυστήριο αστυνομικής και φιλοσοφικής υφής, όπως το Οχτώ, ο Πίνακας της Φλάνδρας. Εδώ το σκάκι προσλαμβάνει διαστάσεις σχεδόν μυστικιστικές.
         Ανάμεσά σε αυτά τα βιβλία ξεχωρίζει κι η Γέννηση Της Βασίλισσας του Σκακιού της Μαίρης Γιάλομ- μια πραγματεία που ακολουθεί τη θέση της γυναίκας στο ιστορικό γίγνεσθαι σε συνάρτηση με την πορεία του κομματιού της Βασίλισσας.
       Εντούτοις, τα πιο εμβληματικά μυθιστορήματα σχετικά με το σκάκι είναι εκείνα τα κοινωνικά έργα που καταδύθηκαν στην ατμόσφαιρα του σκακιού και δια μέσου αυτής στην ανθρώπινη ψυχή, με χαρακτηριστικότερο την ενδοσκοπική Σκακιστική Νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ.
        Έπειτα έχουμε τη σκοτεινή  Άμυνα του Λούζιν του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ και, τέλος, τη Βαριάντα του Λίνεμπουργκ που συνδυάζει Ιστορία και Σκάκι.

Το Ρουά Ματ ανήκει σε αυτήν την 2η κατηγορία,κι ακολουθεί την τάση των μυθιστορημάτων αυτών να συσχετίζονται με τον Β ΠΠ, καθώς- κι αυτό- στηρίζεται σε ένα συμπληρωματικό μοτίβο που η αντίθεσή του είναι τόσο ξεκάθαρη όσο τα άσπρο και το μαύρο της σκακιέρας:

Σε αυτήν την παρτίδα αναμετρώνται ένας ναζί αξιωματικός και ένας Εβραίος όμηρος!
       Η ιδέα δεν είναι πρωτόλεια: Την έχουμε συναντήσει παλιότερα στο μυθιστόρημα του Πάολο Μάουρεσινγκ "Η Βαριάντα Του Λίνεμπουργκ", όπου ο Εβραίος σκακιστής "Ταμπόρι" παίζει στο Μπέργκεν Μπέλσεν σκάκι με τον Γερμανό αξιωματικό των Ες Ες, "Ντίτερ Φις"-γεγονός που συνδέεται εφιαλτικά με μια δολοφονία 20 χρόνια μετά!
Το βιβλίο του Ιταλού είναι ένα υποβλητικότατο θρίλερ που σα γρίφος οδηγεί στη Νέμεση.
Ο Αμερικάνος Ντόνοχιου, από την άλλη, μεταφέρει το σκηνικό του δράματος στο Άουσβιτς και ξεδιπλώνει αυτήν την ιδέα σε ένα πλαίσιο ιστορικό και βαθιά ανθρωπιστικό- ευθέως στον αντίποδα της Βαριάντας Του Λίνεμπουργκ.
Ζητούμενο στο "Ρουά Ματ" του Ντόνοχιου είναι η αυτογνωσία κι η συγχώρεση!
Η δικαίωση των ηρώων δεν έρχεται με την εκδίκηση αλλά με την ελευθερία.
Η ψυχολογική αυτή διαδρομή, διαποτισμένη από σκακιστικούς συμβολισμούς και την εβραϊκή παράδοση της Καμπάλα, παραλληλίζεται με σκακιστική παρτίδα και οι διαφορες εκφάνσεις της -κεφάλαια- δανείζονται τον τίτλο τους από σκακιστικές κινήσεις κι επώνυμες βαριάντες!
Το αξιοσημείωτο εδώ όμως είναι ότι εν αντιθέσει με τα προγενέστερα κοινωνικά σκακιστικά μυθιστορήματα, εδώ καταλύεται η μοναχικότητα του σκακιστή!!
Πρώτη φορά σε αντίστοιχο έργο έναντι του σκακιού προτάσσεται ο Άνθρωπος.
Το βιβλίο του Ντονοχιου δεν ενδίδει στην γοητευτική "παθολογία"του σκακιού, αλλά ζητά να τη "θεραπεύσει"...
           Το σκάκι γίνεται ένα όχημα αντίστασης, σημείο αναστοχασμού και τόπος "συνάντησης"!
Η ιερή μυσταγωγία ουσιαστικά δε συντελείται στη σκακιέρα ή στον νου, αλλά στην καρδιά.
Είναι μια επώδυνη διαδικασία που απαιτεί χρόνο να ωριμάσει κι ο συγγραφέας τον παρέχει στους ήρωές του, ώσπου γίνεται βίωμα και για τον ίδιο τον αναγνώστη.
Το Ρουά Ματ του Ντόνοχιου ανήκει στα λίγα σκακιστικά μυθιστορήματα που -κατά την άποψή μου- αγγίζουν τους λάτρεις του σκακιού, αλλά ταυτόχρονα μπορούν να συγκινήσουν το ευρύ κοινό, γιατί είναι ανθρωποκεντρικό και δεν προϋποθέτει αυτό το ιδιαίτερο πάθος με το σκάκι, που χρειάζεται για άλλα του είδους.  

Εδώ στο προσκήνιο, έρχεται αφοπλιστικά η ανδρική φιλία, αυτή που ανθεί κάτι ατμοσφαιρικές βραδιές με ουίσκι και εξομολογήσεις de profundis , όπως μόνο μεταξύ ανδρών μπορεί να γίνει...
Στο Ρουά Ματ αποδίδεται πλήρως η ιδιαίτερη θαλπωρή της φιλίας αυτής, "πάνω στη σκακιέρα της μνήμης, που βοηθά του ήρωες να φτάσουν στην αυτογνωσία και την άφεση-όπως σε κείνη την αλησμόνητη διαφήμιση γνωστού ποτού:

Το δράμα του μυθιστορήματος ξετυλίγεται σε δύο χρονικά επίπεδα.
Το πρώτο είναι η ζωή στο Άουσβιτς την τελευταία τριετία του Πολέμου, και το δεύτερο είναι ένα σκακιστικό τουρνουά στο Άμστερνταμ του 1962.
Έχουμε εναλλαγές στους χρόνους αφήγησης, άρτια σκηνοθετημένες, που συμπληρώνουν την ιστορία μας σαν παζλ...
Σε αυτό συμβάλλει κι η άρτια γλώσσα που ρέει άνετα και οι καλά ιχνηλατημένοι χαρακτήρες.
Τα στιγμιότυπα του στρατοπέδου συγκέντρωσης αποδίδουν παραστατικά και με ιστορική ακρίβεια τις συνθήκες εξαθλίωσης και τις πράξεις θηριωδίας που υπέστησαν οι όμηροι, με κεντρικό πρόσωπο τον Εμίλ Κλεμάν που σταδιακά τα χάνει όλα, ώσπου ένα καπρίτσιο τού επιφυλάσσει την πιο μοιραία συνάντηση, εκείνη με τον παράξενο ναζί αξιωματικό... 

Ο Πάουλ Μάισνερ είναι ο κινητήριος μοχλός και ο αρχικός πόλος της μοιραίας αναμέτρησης, ένας χαρακτήρας άκρως ενδιαφέρων, ένα πεδίο, όπου μάχωνται η αποκτήνωση και η ακεραιότητα.
Γύρω από τους δυο, άλλοι εξίσου ενδιαφέροντες "ανθρωπότυποι".
          Η σύμπτωση ή "θεία πρόνοια" 20 χρόνια μετά θα έρθει να απαλύνει και να επουλώσει τις πληγές όλων, όχι μέσα από κάποιον ατομικής φύσης διαλογισμό ,αλλά μέσα από τη συναναστροφή:
Το μέγα ζητούμενο στο "Ρουά Ματ" είναι το Αντάμωμα με τον Άλλον.
Οι ήρωες ξεπερνούν με τον μονισμό του θηρίου, οπου τους έχει καταδικάσει ένα αιματοβαμμένο χθες, μέσα από τη συντροφικότητα.
Ένοχοι,και θύτες όλοι εξομολογούνται τα πάθη της ψυχής τους κάτω από το πετραχήλι της φιλίας.
        Για τον κεντρικό μας χαρακτήρα υπάρχει ένα επιπρόσθετο εμπόδιο- αυτό μιας πράδοξης "έπαρσης":
         Ο Εμίλ μέσα από τη μόνωση του σκακιστή κρύβεται για χρόνια από την ίδια την αλήθεια κι η σκακιέρα γίνεται προστατευτική κάψουλα, πεδίο όπου το μίσος του μπορεί να μετουσιώνεται σε νίκη κι αναγνώριση.
Μέσα από το σκάκι είναι ο Ισχυρός και μέσα από την επικράτηση ξορκίζει την ισοπέδωση που γνώρισε ως όμηρος των ναζί.
Μέχρι τη μεγάλη συνάντηση, ο φημισμένος σκακιστής Εμίλ Κλεμάν- υποψήφιος για τον τίτλο του Παγκόσμιου Πρωταθλητή- είναι ο Ανίκητος νικημένος...
Στη φιλία αυτή, ο Εμίλ θα ανακαλύψει πως νίκη είναι μερικές φορές και να παραχωρείς την υπεροχή σου, να προσφέρεσαι στον άλλον!
Αυτό θα σηματοδοτήσει το τέλος μιας παρτίδας που απαίτησε 20 χρόνια για να ολοκληρωθεί και "νικητή" θα αναδείξει την ανθρωπιά και την άφεση ως ηθικούς αναμορφωτές του Προσώπου (όπως αυτό ορίζεται  στη Θεολογία και στην επιστήμη της Ψυχολογίας.)
Στο ΡΟΥΑ ΜΑΤ διαγράφεται μια διαδομή ανακάλυψης κι αποδοχής του εαυτόυ μας- ένός εαυτού που δεν έχει ανάγκη έναν πολέμιο για να υπάρχει ετερόφωτα.
Είναι πια ένας εαυτός που αυτάρκης μπορεί να δίνεται στον "πλησίον", συμπονώντας τον άλλοτε εχθρό του.
Με αυτόν τον τρόπο ο Ψυχίατρος συγγραφέας θεολογέι εξαίσια κι οι ήρωές του συναντώνται κάτω από τον Εσταυρωμένο στην καμαρούλα του Ιερέα...

Μια μοναδική ιστορία με όρους σκακιστικής παρτίδας που όμως δεν εγκλωβίζεται στη "δυναστεία των πιονιών", αλλά αναζητά την "Ψυχή" πίσω από τα χέρια που τα κινούν!
Το Ρουά Ματ είναι ένα από τα πιο συγκινητικά βιβλία για τη φιλία και σίγουρα θα σας κάνει να κλάψετε, διατηρώντας αμείωτο το ενδιαφέρον σας ως το τέλος που απελευθερώνει ικανοποιώντας και το περί δικαίου αίσθημα...

Ικανοποιητική η μετάφραση μάς προσέφερε ένα κατατοπιστικότατο επίμετρο και χρήσιμες υποσημειώσεις που εμπλουτίζουν και τον γνωστικό ορίζοντα του αναγνώστη, μεταφέροντάς τον στο κλίμα του σκακιού και της Ιστορίας.
Σε επίπεδο λεπτομέρειας, ενδεχομένως ένας πιο πρωτότυπος τίτλος να ταίριαζε περισσότερο, καθώς ο συγκεκριμένος έχει χρησιμοποιηθεί για άλλο σκακιστικό μυθστόρημα που κινείται σε άλλο τέμπο.

Οσοι λάτρεις του σκακιού, της Ιστορίας και του...Ανθρώπου, ανακαλύψτε το Ρουά Ματ του Τζον Ντονοχιου, ένα από τα κορυφαία σκακιστικού περιεχομένου μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ!!!
Ισως και το πληρέστερο...

                                              

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ