ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

"Όπως πολλοί μπαμπάδες και παππούδες, ο πατέρας μας, Πέτρος Ζουμπουλάκης, είναι «μεγάλος παραμυθάς»… μόνο που τα «παραμύθια του» είναι τόσο ακριβή και αληθινά που αποτελούν ιστορικά ντοκουμέντα: ολόκληρα κομμάτια της Ιστορίας της Καβάλας ξετυλίγονται στις αφηγήσεις του..."

Μανίνα Ζουμπουλάκη

Στην διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου η Καβάλα, σαν να μην έφταναν τα ζόρια της, παραχωρήθηκε στη Βουλγαρία -  1941-1944 από τον Στρυμώνα μέχρι τον Εβρο έγιναν η «περιφέρεια Άσπρης Θάλασσας» μαζί με τη Θάσο και την Σαμοθράκη, δηλαδή Βουλγάρικες. Η Οχράνα, η Ασφάλεια των Βουλγαρικών Αρχών Κατοχής, έκανε κουμάντο παντού. Τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν. Οι βούλγαροι έπαιρναν αγόρια από ελληνικές οικογένειες για τα «τρούντοβι βόιτσκι», «τάγματα εργασίας»… τα «ντουρντουβάκια», όπως λεγόντουσαν.

Η λέξη έχει ξεμείνει μέχρι σήμερα στην Καβάλα και Δράμα, χωρίς την δραματική σημασία της – περιγράφει κάποιον που είναι αγαθός, ίσως και μικρός σε ηλικία ή ανώριμος. Αλλά τα τάγματα υπήρχαν, όπως τα παιδιά από την Καβάλα, τα Δράμα, το Δοξάτο ή την Ελευθερούπολη (Πράβι) που βρέθηκαν στη Βουλγαρία ξεκομμένα από τις οικογένειές τους σαν ορφανά στρατιωτάκια.

Η οικογένεια του παππού μας λοιπόν, μόλις άρχισαν «να κατεβαίνουν οργανωμένοι» οι Βούλγαροι, και επειδή είχαν ακουστεί τρομερές ιστορίες για απαγωγές αγοριών… η οικογένεια τα μάζεψε άρον-άρον και έφυγε νύχτα για την Λήμνο. Κάμποσοι Καβαλιώτες είχανε ήδη πάει εκεί, και μέχρι να τελειώσει το ΄41 μαζεύτηκαν κάμποσες οικογένειες «προσφύγων» στο νησί. Το οποίο ήτανε Γερμανο-κρατούμενο – δεν περνούσανε δηλαδή ζωή και κότα ούτε εκεί, όπως πουθενά στην Ελλάδα.  

Το «προσφύγων» το βάζω σε εισαγωγικά γιατί ήτανε δεύτερη μετακίνηση των ήδη-προσφύγων, Πόντιων, Καραμανλήδων, Καππαδόκων και Κωνσταντινουπολιτών, που βρήκανε σε πρώτη φάση καταφύγιο στην Καβάλα το ’22 και από εκεί στην Λήμνο το ’41. Οι Ζουμπουλάκηδες είχανε ένα καΐκι, το «Άγιος Νικόλαος», το οποίο κατασχέθηκε από τους Γερμανούς στο λιμάνι της Μύρινας – τότε Κάστρο  - μαζί με  κάμποσα ακόμα καΐκια, βάρκες και σκάφη κάθε είδους.  

Ήταν που ήτανε αραγμένο το καΐκι, ο παππούς Μιχάλης έβγαλε τη μηχανή με έναν μηχανικό και την έλυσε με σκοπό να την συναρμολογήσει μετά την συντήρηση. Μόνο που, το ίδιο βράδυ ένα εγγλέζικο υποβρύχιο μπήκε μέσα στο λιμάνι (υποβρυχίως, όπως του άρμοζε) και «λιάνισε» όλα τα σκάφη, μαζί και τον «Αγιο Νικόλαο» που πήγε στον πάτο. Τα γερμανικά κανόνια ήτανε γυρισμένα προς τη θάλασσα, ούτε που πρόλαβαν να στραφούνε προς τα μέσα, προς το υποβρύχιο, που έφυγε σένιο μετά την καταστροφή, κι ούτε γάτα ούτε ζημιά…

Στο μεταξύ ο Πέτρος και ο Σωκράτης Ζουμπουλάκης είχανε «επιστρατευτεί» από τους Γερμανούς και δουλεύανε στο Κάστρο, στο τείχος (που πρόσφατα κατέρρευσε από τις βροχές) και στα λατομεία. Η καταστροφή του καϊκιού ήτανε μεγάλο χτύπημα – αλλά μότο της οικογένειας ήτανε πάντα να ψάχνει την καλή πλευρά στα χτυπήματα της μοίρας, την «ανάποδη»: Η λυμένη μηχανή του καϊκιού στον πάτο του λιμανιού, μπορούσε να ανασυρθεί κομμάτι-κομμάτι και να επανα-συναρμολογηθεί – κάτι που θα ήταν αδύνατον αν δεν την είχε λύσει ο μηχανικός πριν την χτυπήσει οβίδα.

Βουτούσανε λοιπόν κάθε βράδυ και έβγαζαν μπουλόνια και εξαρτήματα της μηχανής: τις  πετρελαιομηχανές ντήζελ τις έφτιαχνε κάποιος Αξελός στο Βόλο, και η μηχανή ήτανε τα 2/3 της αξίας του καϊκιού. Με χίλια ζόρια κατάφεραν να την μαζέψουν, και την κράτησαν για να την πάνε στην Καβάλα μόλις τελειώσει ο πόλεμος. Ότι θα τέλειωνε, όπως και η βουλγαρική κατοχή, δεν είχαν αμφιβολία. Απλώς έπρεπε να κάνουν υπομονή…

Πήραν σιγά σιγά ένα μικρότερο καΐκι, το «Ελένη». Με αυτό έβγαιναν για ψάρεμα και μετέφεραν αγροτικά προϊόντα από νησί σε νησί, έχοντας πάντα το νου τους στην Καβάλα. Δεν υπήρχε ενημέρωση, το ένα μέρος της Ελλάδας μάθαινε τι συμβαίνει στο άλλο μέρος από ναυτικούς, ψαράδες, άντε και καμιά (παράνομη) ραδιοφωνική μετάδοση. Αλλά στις 13 Σεπτεμβρίου του ’44 η Καβάλα απελευθερώθηκε, και η είδηση έφτασε μέχρι τη Λήμνο…

Οι Ζουμπουλάκηδες άρχισαν να κάνουν δρομολόγια Καβάλα-Λήμνο μεταφέροντας οικογένειες Καβαλιωτών που επιστρέφανε στην πατρίδα, ή πολύ συχνά, στην δεύτερη πατρίδα τους. Πενήντα περίπου οικογένειες γύρισαν έτσι στην Καβάλα – καθώς και η επανα-συναρμολογημένη μηχανή του «Άγιου Νικόλαου». Στο αμπάρι είχανε τριάντα πλάκες μεταλλικές, για κονσέρβες: οι Ζουμπουλάκηδες, (Μιχάλης και υιοί), ξεκίνησαν την βιοτεχνία αλιπάστων με «βάση» αυτές τις λαμαρίνες.

 Το 1947 ο Πέτρος πήγε φαντάρος και η «Ελένη» έμεινε χωρίς κουμανταδόρο. Πούλησαν το καΐκι στον αδερφό του Καπετάν Δημήτρη Κοσμά, που ήταν παλιός καπετάνιος  ο ίδιος. Στο πρώτο κι όλας ταξίδι, οι γιοί του κοιμόντουσαν μέσα στο καΐκι κι ο ίδιος ήταν στο τιμόνι όταν άλλαξε ξαφνικά ο αέρας, μπατάρισε το πανί, χτύπησε τον καπετάνιο και τον έριξε στη θάλασσα – τα παιδιά του το κατάλαβαν όταν το καΐκι άρχισε να παραπαίει, βγήκαν στην κουπαστή και είδαν το τιμόνι ακυβέρνητο όπως και το σκάφος… 

Η Καβάλα απελευθερώθηκε το ΄44 από Αγγλους, Σκωτσέζους, Νέο-Ζηλανδούς και Αυστραλούς: η σειρά (στρατολόγησης) του Πέτρου, η 6^η σειρά, ντύθηκε με σκωτσέζικα ρούχα, η επόμενη με αμερικάνικα, που ήταν καλύτερης ποιότητας. Αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία.

Όλα αυτά μου είναι χρήσιμα – γράφω πάλι ένα ιστορικό (κατά κάποιον τρόπο) μυθιστόρημα και οι ιστορίες του πατέρα μας είναι θησαυρός, δίνουν μια προσωπική χροιά στην ευρύτερη Ιστορία. Δεν μένουμε πια στην Καβάλα και η απόσταση σε κάνει να βλέπεις καλύτερα αυτήν ακριβώς την ευρύτερη εικόνα αλλά και την Ιστορία. Υπάρχει κάτι το ιδιαίτερο σε αυτήν την πόλη που είναι λιμάνι, σταυροδρόμι, βουνό και θάλασσα μαζί: πολλοί πολιτισμοί έπεσαν ο ένας πάνω στον άλλον και ο ένας μέσα στον άλλον, διαφορετικές πόλεις του κόσμου άφησαν τα ίχνη τους ή τους κατοίκους τους εδώ. Η γιαγιά Μαρίκα Ζουμπουλάκη πρώην Πετρίδου, «από τις πρώτες γυναίκες που αποφοίτησαν από την Ακαδημία του Ζενζί Ντερέ της Καππαδοκίας», έχει χαρίσει την βίβλο της, γραμμένη στα Καραμανλήδικα, στο Μουσείο της Νέας Καρβάλης. Ο παππούς Μιχάλης Ζουμπουλάκης είχε τελειώσει την Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη. Ο Πέτρος έφτιαξε το Ζουμπουλάκειο Γυμνάσιο.  

Δεν τα λέω όλα αυτά καμπαρντίζοντας. Απλώς δείχνουν (μέσα από το προσωπικό στο γενικό) μια αλήθεια: οι πρόσφυγες που ήρθανε στην Καβάλα το ’22 ήταν ότι καλύτερο είχε να προσφέρει ο Πόντος, η Καππαδοκία, η Σμύρνη κλπ κλπ. Οι γιαγιάδες, παππούδες και γονείς ακόμα του μέσου Καβαλιώτη είναι μυθιστορηματικές φυσιογνωμίες – ο καθένας κρύβει στο παρελθόν του ένα «Πόλεμος και Ειρήνη» τουλάχιστον… αρκεί να τις ψάξουμε, ή να μας τις αφηγηθεί, ακόμα και με ανακρίβειες. Τα έζησαν όλα αυτά, δεν τα κατέβασε η φαντασία κάποιου καλλιτέχνη. Καμιά φαντασία τελικά δεν είναι τόσο τολμηρή όσο η πραγματικότητα… ή η Ιστορία…    

Για το BOOK TOUR, Μανίνα Ζουμπουλάκη.