Δ ι ά θ λ α σ η (Σουζάνα Χατζηνικολάου VS Κωνσταντίνα Κοράκη)

Μια σειρά συνομιλιών γύρω από το βιβλίο με συγγραφείς, αναγνώστες και δημιουργούς με την ελπίδα ότι θα προκύψει κάτι, έστω και ελάχιστα, διαφορετικό.

 

Ας μιλήσουμε με τη Σουζάνα Χατζηνικολάου.

 

Κωνσταντίνα, χαίρομαι πάρα πολύ που έχουμε την ευκαιρία να μιλήσουμε και θα ήθελα να σε συγχαρώ για τη δουλειά σου, τόσο ως συγγραφέα όσο και ως αρθρογράφου.

 

Και εγώ σ' ευχαριστώ που με εμπιστεύτηκες.

 

1. Σύμφωνα με μια έρευνα όποιος διαβάζει μισή ώρα τη μέρα μειώνει τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου, την εμφάνισης άνοιας, ενώ ωφελείται στο θέμα του ύπνου και της ψυχικής διάθεσης. Επίσης, υπήρχε ένας διαχωρισμός ανάμεσα στο βαθύ διάβασμα των βιβλίων, που ωφελεί τον εγκέφαλο, και σ' αυτό της εφημερίδας ή των ειδήσεων στο διαδίκτυο. Το είχα συζητήσει με κάποιους και το είχαν βρει υπερβολικό (ίσως επειδή δεν διαβάζουν). Ποια είναι η γνώμη σου, αφού εκτός από συγγραφέας, είσαι και γιατρός; 

Σίγουρα εξηγείται επιστημονικά. Η θεωρία είναι ότι η ανάγνωση βιβλίων περιλαμβάνει δύο γνωσιακές διαδικασίες που θα μπορούσαν να δημιουργούν πλεονέκτημα όσον αφορά την επιβίωση. Πρώτον, ενισχύει την «βαθιά ανάγνωση», μια «εις βάθος» διαδικασία η οποία βοηθά τους αναγνώστες να δημιουργούν συνδέσεις με άλλα υλικά σημεία και με τον κόσμο γύρω τους. Δεύτερον, τα βιβλία επάγουν την ενσυναίσθηση, την κοινωνική αντίληψη και την συναισθηματική νοημοσύνη, γνωσιακές λειτουργίες που οδηγούν σε μακρότερη επιβίωση. Φαίνεται ότι η περίπλοκη φύση των βιβλίων δεν μπορεί να συγκριθεί, προς το παρόν, με κανένα άλλο έντυπο είδος. Ερεθίζουν τον εγκέφαλο και τον κρατούν σε εγρήγορση, δημιουργούν νέες συνάψεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων και ενισχύουν τις παλιές, χαλαρώνουν και μας κάνουν να ξεχνούμε τα προβλήματα της καθημερινότητας ωφελώντας τον ύπνο, δημιουργούν θέματα συζήτησης με άλλα άτομα επάγοντας την κοινωνικότητα. Παρόλα αυτά, μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιχνίδια υπολογιστή αυξάνουν επίσης τη νοημοσύνη και τις μαθησιακές ικανότητες, δίνοντας πλεονέκτημα στη ζωή. Σίγουρα όμως, στο θέμα αυτό, τα βιβλία βρίσκονται στην κορυφή.

Η γνώμη μου είναι ότι και μόνο η ευχαρίστηση της ανάγνωσης και η εξερεύνηση των αδύτων του ανθρώπινου μυαλού που μας παρέχει είναι αρκετή για να μας δώσει επιπλέον χρόνια. Bottom of

 

2. Γιατί πολλά παιδιά, και κυρίως έφηβοι, που αγαπούν τη φαντασία, καταφεύγουν στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και αποφεύγουν το διάβασμα; Εσύ, ως γιατρός, συγγραφέας αλλά και λάτρης των παιχνιδιών φαντασίας, τι θα έλεγες στους γονείς που ανησυχούν μήπως τα παιδιά τους εθιστούν στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, αλλά και ποιο βιβλίο θα πρότεινες σ' έναν έφηβο για να ξεκινήσει με το διάβασμα;

Δυστυχώς τα παιδιά δεν ενθαρρύνονται στην ανάγνωση βιβλίων κι αυτό συμβαίνει κυρίως με το παράδειγμα των γονέων. Αν δε μας βλέπουν τα παιδιά μας να διαβάζουμε, δεν πρόκειται να το κάνουν τα ίδια. Εφόσον δεν είναι κάτι το οικείο γι΄ αυτά, κι επειδή απαιτεί περισσότερο χρόνο και αυτοσυγκέντρωση, προτιμούν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Αυτά μου αρέσουν κι εμένα, πάντα όμως με μέτρο καθώς μπορεί όντως να γίνουν εθιστικά. Δεν τα συγκρίνω με το διάβασμα ενός βιβλίου, το καθένα είναι ξεχωριστή εμπειρία. Άλλα πράγματα προσφέρει η ανάγνωση, άλλα το παιχνίδι. Θα έλεγα ότι το ένα συμπληρώνει το άλλο και ολοκληρώνει την εικόνα μας για τον κόσμο και το φανταστικό.

Θα έλεγα στους γονείς να αφήνουν τα παιδιά τους να παίζουν, κυρίως adventures και RPGs αλλά και action games σε μικρότερο βαθμό. Μην έχετε ενοχές, τα παιδιά κερδίζουν πολλά παίζοντας. Κάποιος που δεν έχει ασχοληθεί δεν το καταλαβαίνει, αλλά είναι αλήθεια. Έχω ακούσει το αμίμητο «Σταμάτα να παίζεις, έλα να δούμε λίγο τηλεόραση». Όχι. Ένα τέτοιο παιχνίδι σήμερα είναι ολόκληρη εμπειρία, άρτια καλλιτεχνικά· είναι τέχνη. Έχει γραφικά, έχει μουσική, έχει φαντασία, ιστορία, μηνύματα και υπόθεση, έχει διδάγματα, συναισθήματα, ιδανικά. Και το κυριότερο, έχει αλληλεπίδραση. Είναι ο σύγχρονος τρόπος να πούμε παραμύθια, και το καλύτερο, με την ενεργό συμμετοχή του παίκτη. Το παιδί σας θα κερδίσει και θα μάθει απείρως περισσότερα με ένα παιχνίδι από το να βλέπει τηλεόραση. Θα πρέπει όμως να υπάρχει ένα χρονικό όριο, όχι πάνω από 1-2 ώρες την ημέρα και πάντα με διαλείμματα. Όσον αφορά στην ανάγνωση, ένας έφηβος θα μπορούσε να ξεκινήσει με εφηβική λογοτεχνία αν δεν έχει προηγούμενη εμπειρία, τόσο ελληνική όσο και ξένη, αλλά δε θα πρέπει να περιοριστεί στο χώρο του φανταστικού. Υπάρχουν εξαίρετα έργα και σε άλλα λογοτεχνικά είδη. Σιγά σιγά θα ανακαλύψει τα προσωπικά του ενδιαφέροντα και θα επιλέξει τα βιβλία που τον ευχαριστούν και τον εκφράζουν. Η ανάγνωση είναι πάντα και δυναμική όσο και προσωπική εμπειρία.

 

3. Θα ήθελες να μας εξηγήσεις τι είναι η επική λογοτεχνία;

Βεβαίως, αν και θα χρειαστώ βοήθεια ως προς τον ορισμό. (https://fantasy-faction.com/2013/what-makes-epic-fantasy-epic)

Η λέξη «επική» προέρχεται από την επική ποίηση, η οποία έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Τότε τα έπη ήταν ιστορίες βασικής σημασίας για τους πολιτισμούς που τα είχαν δημιουργήσει, και επαναλαμβάνονταν προφορικά άπειρες φορές, ώσπου τελικά κατέληγες να μη θυμάσαι πότε τις είχες πρωτακούσει. Ήταν πολύ μεγάλες σε έκταση και περίπλοκες, ενώ ο ρόλος τους ήταν κυρίως η ψυχαγωγία. Περιέγραφαν έναν κόσμο όχι διαφορετικό από εκείνο των συγγραφέων, αλλά στον οποίο το μυστηριώδες, το μυθικό και το θείο στοιχείο εμφανίζονταν ανοιχτά και δρούσαν ξεκάθαρα. Οι ιστορίες αυτές συνέβαλλαν στην εξήγηση της φύσης του κόσμου.

Παράλληλα όμως, έδειχναν πώς ο κόσμος άλλαζε. Σε όλα τα παραδοσιακά έπη, η διαδοχή των γεγονότων λαμβάνει χώρα σε μια, κατά τους ιστορικούς «παγκόσμια ιστορική κλίμακα». Το οποίο σημαίνει ότι όσα περιλαμβάνονται στα έπη, επηρεάζουν την ίδια τη φύση του κόσμου. Στο τέλος, κάτι έχει αλλάξει.

Στη σύγχρονη λογοτεχνία του φανταστικού, εύκολα διαπιστώνουμε γιατί τα έργα γίνονται τόσο μακροσκελή. Σε μια ιστορία αλλαγής ενός κόσμου, θα πρέπει πρώτα να δοθεί σαφώς η αρχική μορφή του κόσμου αυτού. Τα μυθιστορήματα επικής λογοτεχνίας πρέπει να είναι μεγάλου μεγέθους. Έχουν σύνθετες πλοκές και πολλά πρόσωπα. Η έννοια της κοσμοπλασίας και η ποιότητα/αληθοφάνεια αυτής, η οποία είναι τόσο σημαντική στην επική λογοτεχνία, βασίζεται πάρα πολύ στην μεγάλη κλίμακα, σα να κοιτάζεις από ψηλά έναν ολόκληρο κόσμο. Αυτό δεν μπορεί να αποδοθεί σε μερικές σελίδες. Εκείνο που μετράει στην επική λογοτεχνία δεν είναι το πόσο μεγάλο είναι το έργο, αλλά το πόσο εμβαθύνει στην αλλαγή του κόσμου που περιγράφει και το πόσο μεγάλη είναι η μάχη για την αλλαγή αυτή.

 

4. Γιατί πολλοί αναγνώστες δηλώνουν ότι δεν διαβάζουν μυθιστορήματα φαντασίας; Είναι πραγματικά παράξενο αν σκεφτεί κανείς ότι όλοι έχουμε διαβάσει παραμύθια και μύθους σε μικρότερη ηλικία. Τι συμβαίνει μετά και μια μεγάλη μερίδα του κοινού απομακρύνεται από αυτό το είδος; Μήπως οι αναγνώστες θεωρούν ότι το περιεχόμενο εξαντλείται σε παράξενα ονόματα, κάστρα και δράκους;

Πολύ καλή ερώτηση. Την ίδια απορία έχω κι εγώ, καθώς και πολλοί άλλοι όπως φάνηκε από μια σχετική έρευνα στο διαδίκτυο. Ο βραβευμένος συγγραφέας Kazuo Ishiguro έχει πει: «Τα υλικά της λογοτεχνίας του φανταστικού χρησιμοποιούνται από τότε που οι άνθρωποι των σπηλαίων κάθονταν γύρω από τη φωτιά. Τα χρησιμοποίησαν οι Αρχαίοι Έλληνες, οι Ρωμαίοι, οι Σκανδιναβοί, οι Ιάπωνες, οι Ευρωπαίοι. Τα χρησιμοποιούσαμε από πάντα. Γιατί ξαφνικά γίναμε τόσο σνομπ και ακατάδεκτοι μ΄ αυτά τα τελευταία χρόνια;» Δεν είναι σίγουρος για την απάντηση, αλλά υποπτεύεται ότι αφορά την ανασφάλεια. Οι αναγνώστες που πρόσκεινται στην ιδέα της λογοτεχνίας ως σύμβολο status και που θέλουν απελπισμένα να θεωρούνται σοβαροί, απορρίπτουν βιβλία που φαίνονται υπερβολικά διασκεδαστικά. Για κάποιο λόγο τα βιβλία με δράκους τους προκαλούν φόβο. Ένας άλλος συγγραφέας, ο John Lanchester, στην ίδια ερώτηση έχει πάρει την απάντηση «Επειδή στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ξωτικά.» Κατά τη γνώμη του, αυτό το επιχείρημα είναι ανούσιο. Ένα τεράστιο μέρος της λογοτεχνίας περιλαμβάνει πράγματα που δεν υπάρχουν κι όμως λατρεύεται. Σέξπιρ, Ντίκενς, Κάρολ, Κόναν Ντόιλ. Η φαντασία είναι παρούσα παντού. Κανένα άλλο είδος λογοτεχνίας δεν είναι σαν αυτήν. Και παρόλα αυτά θεωρείται απολύτως φυσιολογικό για τον μέσο αναγνώστη να μην διαβάζει φανταστική λογοτεχνία.

Πιθανώς ορισμένοι να φοβούνται ότι είναι δύσκολη ή ότι χρειάζεται υπερβολική σκέψη και συγκέντρωση. Επειδή πολύ συχνά αφορά καθιερωμένες ιδέες και αξίες οι οποίες ίσως πρέπει να επαναξιολογηθούν, πολλοί αρνούνται να μπουν σε μια τέτοια διαδικασία και επιλέγουν ένα πιο «εύκολο» βιβλίο, με λίγα ονόματα, λίγους χαρακτήρες, απλή πλοκή, χωρίς πολλά ηθικά διλήμματα και ερωτήματα. Είναι γνωστό ότι η λογοτεχνία του φανταστικού είναι από τα πιο πολιτικοποιημένα είδη, όσο κι αν ακούγεται παράξενο. Ποιο άλλο είδος διαπραγματεύεται τόσο επίμονα την πάλη του καλού και του κακού, τις απότομες αλλαγές στη ζωή, τα ιδανικά της ελευθερίας και της πίστης, τη μάχη και τη θυσία για κάποιο ιδανικό;

Από την άλλη, ίσως ορισμένοι να δυσκολεύονται να φανταστούν έναν κόσμο διαφορετικό από τον δικό μας. Ίσως να τους είναι δύσκολο να νιώσουν άνετα και να αφεθούν σε ένα διαφορετικό αναγνωστικό ταξίδι στο οποίο δεν γνωρίζουν τον προορισμό, και ίσως γι΄αυτό να προτιμούν «δοκιμασμένα» είδη επειδή τους δίνουν την αίσθηση του οικείου. Ίσως η ανάγνωση λογοτεχνίας φαντασίας να είναι δεξιότητα που μπορεί να αποκτηθεί σιγά σιγά με το χρόνο και που δεν την κατέχουν όλοι. Θα μπορούσε να οφείλεται ακόμα και στη χρήση του δεξιού ή αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Στη λογοτεχνία του φανταστικού χρησιμοποιείται τόσο το αριστερό (ορισμοί, προεκτάσεις, παραδοχές) όσο και το δεξί ημισφαίριο (χαρακτήρες, συναισθήματα). Οπότε αυτή η ικανότητα ίσως να πρέπει να καλλιεργηθεί.

Θα πρέπει ακόμα να παρατηρήσουμε ότι οι περισσότεροι αναγνώστες του φανταστικού διάβαζαν παρόμοια βιβλία ως παιδιά, και μάλιστα πριν από την έναρξη του σχολείου. Επίσης πρόκεται για άτομα που παρακολουθούσαν ανάλογες τηλεοπτικές εκπομπές και ταινίες, όπως το Star Trek και ο Doctor Who. Πιθανώς να έχει παίξει κι αυτό το ρόλο του.

Όπως και να ΄χει, υπάρχει ακόμα ρατσισμός ως προς το είδος, παρόλο που αφορά ιδέες ωριμότητας και απαιτεί έξυπνη γραφή.

Βέβαια ίσως απλώς κάποιους δεν τους ενδιαφέρει, όπως κάποιους άλλους δεν τους ενδιαφέρουν τα ρομαντικά/ερωτικά μυθιστορήματα.

Τέλος, μπορεί κάποιοι να διαβάζουν fantasy και να μην το ξέρουν. Δεν είναι περίεργο ότι ανάμεσα στα μεγαλύτερα best sellers είναι ο Harry Potter, o Άρχοντας των Δαχτυλιδιών και οι Αγώνες Πείνας; Υπάρχει κανείς που δεν έχει δει το Jurassic Park ή το Star Wars, ή ακόμα και το Independence Day; Κι αφού δε μας αρέσει το fantasy, γιατί διαβάζουμε στα παιδιά μας παραμύθια;

Μήπως πρέπει να το ξανασκεφτούμε;

Βιβλιογραφία

1https://www.intergalacticmedicineshow.com/cgi-bin/mag.cgi?do=columns&vol=carol_pinchefsky&article=014

2 https://www.wired.com/2015/04/geeks-guide-kazuo-ishiguro/

3 https://www.lrb.co.uk/v35/n07/john-lanchester/when-did-you-get-hooked

 

5. Πρέπει ένας συγγραφέας να ειδικεύεται μόνο σε ένα είδος φαντασίας για να αποκτήσει κοινό;

Όχι βέβαια. Γράφουμε ό,τι θέλουμε και όπως το θέλουμε, το γράψιμο είναι πηγή χαράς και διασκέδασης πρώτα για εμάς και μετά για τους άλλους. Σίγουρα γίνεται κανείς πιο γνωστός αν η δουλειά του αφορά ένα συγκεκριμένο είδος, αλλά αυτό που μπορεί να μας εκφράζει κάθε στιγμή της ζωής μας ίσως να είναι διαφορετικό. Τότε δε μπορούμε να κάνουμε αλλιώς παρά να στραφούμε σε αυτό που μας καλεί.

 

6. Θεωρείς ότι η φαντασία ως είδος φέρνει στην επιφάνεια τους φόβους μιας κοινωνίας;

Σαφώς, αν σκεφτείς το παραπάνω σχόλιο για την πολιτικοποιημένη φύση της. Μπορεί να υπάρχει το πέπλο του φανταστικού περιβάλλοντος και των ανύπαρκτων πλασμάτων, αλλά αν προχωρήσεις λίγο κάτω από την επιφάνεια, θα αναγνωρίσεις θέματα που μπορεί να ενοχλήσουν. Το να τολμήσει κανείς να κάνει το πρώτο βήμα προς κάτι το διαφορετικό, προς μια ριζική αλλαγή για την κοινωνία, αποτελεί κοινό φόβο. Δύσκολα το αποφασίζουμε. Το ίδιο ισχύει για το θάρρος και το κουράγιο που πρέπει να επιδειχθεί σε μια τέτοια περίπτωση. Για το να λέει κανείς τη γνώμη του ακόμα κι όταν είναι διαφορετική από εκείνη των πολλών. Θαυμάζουμε τους ήρωες, αλλά στην πραγματικότητα ο καθένας μας θα προτιμούσε να χειροκροτάει από μακριά κι όχι να είναι μέσα στη φωτιά. Η ιδέα της περιθωριοποίησης, της μη αποδοχής, του κοινωνικού αποκλεισμού που συνεπάγεται το διαφορετικό, είναι φοβιστική. Ο ρατσισμός είναι φοβιστικός. Ο ιδεαλισμός κι αν είναι· πόσους πραγματικά ιδεαλιστές γνωρίζουμε σήμερα με την κρίση θεσμών και αξιών που μας περιβάλλει; Κανείς δε θέλει να του τον θυμίζουν. Έχουμε βολευτεί στις ήρεμες ζωές μας, στα σπίτια μας, με τις οικογένειές μας και τους φίλους μας, και δε θέλουμε να σκεφτόμαστε ενοχλητικά θέματα όπως το ρίσκο για κάτι ανώτερο, γιατί μας δημιουργεί ανασφάλεια. Απειλεί την ησυχία μας. Επιπλέον, πολύ συχνά στη φανταστική λογοτεχνία βλέπουμε ιδέες να συγκρούονται. Ιδέες που έχουν παγιωθεί στον καθένα μας και που θεωρούμε αλάθητες. Προκαλεί άγχος η συνειδητοποίηση ότι μπορεί να κάνουμε λάθος, ότι υπάρχει και η άλλη άποψη που δεν είναι καθόλου παράλογη, ότι το σύστημα αξιών μας δεν είναι τόσο στέρεο και ακλόνητο όσο μπορεί να φανταζόμασταν. Μπορεί να έρθουμε ξαφνικά αντιμέτωποι με την ιδέα της πίστης ή της μη πίστης στο Θεό, όπως στο «Αυγό του Θεού». Η θεϊκή τιμωρία. Δύσκολο θέμα, ευαίσθητο, θίγει βαθιά ριζωμένα πιστεύω που ξαφνικά διαταράσσονται. Πόσοι το θέλουν αυτό; Η πάλη των τάξεων, κοινό θέμα διαπραγμάτευσης του είδους. Η φτώχεια, η πείνα, η αδυναμία αντίδρασης στην καταπίεση, η μη συνειδητοποίηση της ίδιας της καταπίεσης. Το ότι δε γνωρίζουμε την αλήθεια για κάτι, το ότι μας είναι κρυμμένη. Το να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τις επιλογές μας και τις συνέπειές τους. Η απώλεια του ελέγχου, ο φόβος, ο πόνος, τα δεινά, ο θάνατος, θέματα που βρίθουν στη λογοτεχνία του φανταστικού. Και τέλος, από τη ρομαντική πλευρά, η ίδια η αγάπη και ο έρωτας, η φιλία, η απόλυτη εμπιστοσύνη στον άλλο, πράγματα που σπάνια συναντάμε πια σήμερα.

 

7. Έχουμε παραδείγματα γυναικών στον τομέα της φαντασίας που διάλεξαν ψευδώνυμα ή ονόματα, όπου το φύλο του συγγραφέα δεν ήταν διακριτό. Υπάρχει η αντίληψη ότι οι άντρες/ έφηβοι/ τα αγόρια δεν εμπιστεύονται εύκολα μια γυναίκα συγγραφέα ως προς την περιγραφή μαχών κτλ. Ποια είναι η άποψή σου όχι μόνο ως συγγραφέας αλλά και ως αναγνώστρια;

Θα πω μόνο ότι τον Frankenstein τον έγραψε γυναίκα και μάλιστα πολύ νεαρή σε ηλικία. Δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Μια χαρά μπορεί να γράψει κανείς κάτι το φανταστικό, ασχέτως φύλου και ηλικίας. Ομολογώ ότι μπορεί να υπάρχει θέμα προκατάληψης, αλλά πιστεύω ότι αφορά τις μικρότερες ηλικίες, όπως τους εφήβους. Στο χέρι μας είναι όμως να το αλλάξουμε αυτό. Καταλαβαίνω ότι μπορεί να σκεφτεί μια συγγραφέας να βάλει ψευδώνυμο για λόγους marketing, προσωπικά όμως δε θα το έκανα. Θεωρώ ότι είναι σαν προδοσία για τον εαυτό μου, σα να ξεπουλούσα κάτι πραγματικά δικό μου.

 

8. Φοβάσαι όταν γράφεις ότι ενδέχεται οι κοντινοί σου άνθρωποι να αναγνωρίσουν προσωπικά σου βιώματα και συναισθήματα; Ή ότι εκθέτεις μια άγνωστη πτυχή του εαυτού σου;

Φοβόμουν στην αρχή, είχα ένα άγχος σχετικά με το τι θα πουν, όχι μόνο οι πολύ κοντινοί μου, αλλά και οι γνωστοί και οποιοσδήποτε άλλος. Μετά όμως το ξεπέρασα και τώρα δε με νοιάζει. Γράφω αυτό που θέλω να γράψω γιατί δε μπορώ να κάνω αλλιώς.

 

9. Αγαπάς ιδιαιτέρως την «Πριγκιπέσσα Ιζαμπώ» του Άγγελου Τερζάκη, ένα μεσαιωνικό μυθιστόρημα, που αρχικά δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην «Καθημερινή». Θα ήθελα να μάθω τι κάνει αυτό το μυθιστόρημα τόσο ξεχωριστό και πόση επίδραση άσκησε πάνω σου.

Ήταν η πρώτη φορά που διάβαζα κάτι παρόμοιο και με συνεπήρε. Ο κόσμος που περιέγραφε και ο τρόπος που παρουσίαζε την εποχή ήταν συναρπαστικά στοιχεία. Λατρεύω το λεξιλόγιο που σε ταξιδεύει αυτόματα πίσω στο χρόνο. Είναι γεμάτο ρομαντισμό και παράλληλα ιδεαλισμό, προκαλεί εκρηκτικά συναισθήματα. Με επηρέασε πάρα πολύ.

 

          10. α) Ξέρω ότι σου αρέσουν βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα. Σε μια θεατρική παράσταση με θέμα τη ζωή της έμαθα ότι πάλευε με την κατάθλιψη και ότι είχε πολύ προβληματική σχέση με τη μητέρα της, η οποία ήταν πολύ σκληρή μαζί της. Μάλιστα, αυτό την ώθησε να γράψει για παιδιά και να επιμένει ότι είναι σημαντικό να μπεις στον κόσμο τους. Πώς μπορεί, λοιπόν, να μπει κάποιος στον κόσμο των παιδιών;

(Σημείωση αρθρογράφου: Η Σουζάνα έχει γράψει δύο παραμύθια)

Δεν το ήξερα αυτό για τη ζωή της. Πώς μπορούμε να μπούμε στον κόσμο των παιδιών; Ο James Barrie στον Peter Pan γράφει για τη Χώρα του Ποτέ: «Σ΄ αυτές τις μαγικές ακτές αράζουν τα παιδιά τις βάρκες τους όταν παίζουν. Κι εμείς έχουμε πάει εκεί και ακόμα και τώρα μπορούμε ν΄ ακούσουμε τον ήχο των κυμάτων που σπάνε στην ακτή, αλλά δεν μπορούμε πια να ξαναπάμε εκεί.»

Ίσως και να ΄χει δίκιο, παρόλα αυτά νιώθω ότι υπάρχει τρόπος, κι αυτός είναι ένας και μοναδικός, η φαντασία. Η φαντασία στο καθετί, από το πιο μικρό μέχρι το πιο μεγάλο πράγμα, από την απλή καθημερινότητα μέχρι την πιο αξιομνημόνευτη εμπειρία. Το να μπορέσουμε να θυμηθούμε ότι περιστοιχιζόμαστε από θαύματα που τείνουμε να ξεχνάμε μέσα στο άγχος και τις ευθύνες της ενήλικης ζωής. Για τα παιδιά που ακόμα δεν γνωρίζουν τον κόσμο, όλα είναι πιθανά. Το να τους πεις ότι το χαλί στο οποίο πατούν είναι μαγικό και μπορεί να πετάξει είναι το ίδιο πιστευτό με το ότι ο διακόπτης θα ανάψει το φως. Αρκεί να αφήσουμε το μυαλό μας ελεύθερο να ταξιδέψει μαζί με το δικό τους, να πάψουμε να αντιστεκόμαστε, και τότε θα μας τραβήξουν εκείνα πίσω στη Χώρα του Ποτέ.

 

β) Μπορείς να μας προτείνεις κάποια βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα;

Από τα πιο αγαπημένα μου είναι το Παραμύθι χωρίς Όνομα και ο Μάγκας. Άλλο λιγότερο γνωστό είναι το Παραμύθια και Άλλα, που είναι συλλογή διηγημάτων.

 

10. Λόγω του επαγγέλματός σου έχεις μεγάλη επαφή με τα παιδιά. Μπορείς να μας πεις τι έχεις παρατηρήσει ότι τα φοβίζει και τι τους λείπει περισσότερο σήμερα;

Εννοείς, εκτός από τους παιδιάτρους; 

Νομίζω ότι τα μικρότερα παιδιά τα φοβίζουν οι πρωτόγνωρες καταστάσεις και οι άγνωστοι. Αρκετά φοβούνται μήπως δεν είναι αρκετά καλά για τους γονείς τους. Τα μεγαλύτερα φοβούνται την απόρριψη των συνομηλίκων τους, την περιθωριοποίηση, τη διαφορετικότητα. Όσο γι΄αυτό που τους λείπει, θα ακουστεί περίεργο, αλλά πιστεύω ότι είναι η χαλάρωση. Έχουν πολύ άγχος για τα πάντα, δε φαντάζεσαι πόσα παιδιά υπάρχουν με αγχώδεις διαταραχές και σωματοποίηση άγχους. Βομβαρδίζονται συνεχώς με νέα ερεθίσματα και είναι εγκλωβισμένα σε μια πραγματικότητα με γρήγορο ρυθμό, που φαίνεται ότι είναι υπερβολικά πιεστική για ΄κείνα. Τους λείπει η φαντασία, η ηρεμία και η χαλάρωση.

 

11. Σε αρκετά παραμύθια βλέπουμε μια εμφανή τάση προς τον διδακτισμό. Συχνά, έχω την αίσθηση, ότι απευθύνονται περισσότερο στους γονείς. Ποια είναι η γνώμη σου; Πόσο ελεύθερος είναι κάποιος που γράφει για τα παιδιά; Μήπως οι γονείς φοβούνται ότι τα παιδιά θα τρομάξουν ή θα παρασυρθούν με μια πιο ελεύθερη θεματολογία;

Όχι διδακτισμό, δίδαγμα, και μάλιστα πολύ σημαντικό. Γιατί όχι; Δε χρειάζεται δίδαξη; Υπάρχει κάτι κακό σ΄ αυτό; Και με ποιον τρόπο μπορούν να μάθουν καλύτερα τα παιδιά κάτι αν όχι με ένα παραμύθι; Βασικούς κανόνες της ζωής διδάσκουν και αρχές. Δεν απευθύνονται στους γονείς, οι γονείς έχουν αυτόν τον όμορφο τρόπο να δείξουν στα παιδιά τους τις διάφορες καταστάσεις της ζωής. Και το ωραίο είναι ότι όταν γράφεις για παιδιά, μπορείς να αφήσεις τη φαντασία σου να καλπάσει και ταυτόχρονα να σε εκπλήξει κι εσένα τον ίδιο. Η ελευθερία είναι απόλυτη, αρκεί να έχει κανείς πάντα υπόψιν την ηλικία των παιδιών στην οποία απευθύνεται, τους φόβους τους, την ικανότητα αντίληψής τους, το δυναμικό τους. Έχω παρατηρήσει ότι τα σύγχρονα παραμύθια έχουν πράγματι πιο ελεύθερη θεματολογία και δε φαίνεται αυτό να αντιμετωπίζεται αρνητικά. Μάλιστα πολλοί γονείς τα προτιμούν σε σχέση με τα κλασσικά γιατί περιέχουν πιο «κοντινές» και οικείες παραστάσεις. Το θεωρώ φυσικό καθώς τα παιδιά σήμερα είναι πολύ διαφορετικά, είναι πολύ «μπροστά» θα λέγαμε σε σχέση με προηγούμενες γενιές. Γνωρίζουν πολύ περισσότερα και έχουν περισσότερες εμπειρίες, ωριμάζουν γρηγορότερα, γι΄αυτό κι ένας συγγραφέας για παιδιά έχει διευρυμένο πεδίο θεματολογίας. Δεν είναι το θέμα για το οποίο γράφει κανείς, αλλά ο τρόπος με τον οποίο το προσεγγίζει. Εννοείται ότι αν δεν λαμβάνονται οι κανόνες σχετικά με την ηλικία που προανέφερα, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι αρνητικό για τον παιδικό ψυχισμό. Γι΄αυτό και θα πρέπει να υπάρχει προσοχή.

 

12. Στα αποσπάσματα, που έχω διαβάσει, από τα μυθιστορήματά σου διέκρινα μια εξαιρετικά επιμελημένη γραφή ως προς τις περιγραφές και τις λεπτομέρειες. Πώς εξάσκησες τη γραφή σου; Θεωρείς ότι είναι κάτι πηγαίο ή χρειάζεται καλλιέργεια;

Βεβαίως και χρειάζεται καλλιέργεια, δεν αρκεί να το θέλει κανείς, δε μπορείς να γίνεις καλύτερος χωρίς εξάσκηση, και αυτό δε γίνεται παρά μόνο με την εμπειρία. Γράφεις και το διαβάζεις και σβήνεις και ξαναγράφεις, διαβάζεις παλιότερα κείμενά σου και αναγνωρίζεις τα λάθη σου ώστε να μην τα επαναλάβεις. Επίσης με την ανάγνωση άλλων βιβλίων. Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει και η ηλικία. Μεγαλώνοντας ωριμάζουμε και μαθαίνουμε περισσότερα για τη ζωή και τους ανθρώπους. Κι αυτό βοηθάει. Δεν εννοώ ότι ένας εξαιρετικά νέος συγγραφέας δε γράφει καλά, απλά όσο περισσότερα έχει ζήσει κανείς και όσο περισσότερες εμπειρίες έχει, τόσο καλύτερα θα γράφει.

 

13. Πόσο δύσκολο ήταν για σένα να φανταστείς όλες αυτές τις λεπτομέρειες από τους φανταστικούς κόσμους που έχεις δημιουργήσει;

Το δύσκολο ήταν η αρχική ιδέα, όχι οι λεπτομέρειες. Από τη στιγμή που έρχεται η βασική πλοκή, η συνέχεια είναι εύκολη. Είναι ένα είδος μετεμψύχωσης, σα να περνάει η ψυχή μέσα στους ήρωες, καλούς και κακούς, σα να βλέπω μέσα από τα μάτια τους. Η εμπειρία είναι σχεδόν μεταφυσική. Αν κατά τη συγγραφή έχεις την υπομονή να γνωρίσεις τους χαρακτήρες σου και να δεθείς μαζί τους, θα σου πουν εκείνοι πώς είναι ο κόσμος τους, τί βλέπουν, τί ακούν, τί αισθάνονται. Μέχρι να τελειώσει το μυθιστόρημα, είναι μέρη του εαυτού σου. Ζουν μαζί σου, τρώνε μαζί σου, κοιμούνται μαζί σου, είναι στο αυτοκίνητο μαζί σου, πίνουν καφέ μαζί σου. Μπορεί να ακούγεται αλλόκοτο, αλλά ισχύει. Όταν τελειώσει η ιστορία φεύγουν, και καμιά φορά μπορεί να σου λείπουν. Ελπίζεις όμως ότι θα έρθουν νέοι. Για να μάθεις και να γράψεις λοιπόν τις λεπτομέρειες του κόσμου τους, δεν έχεις παρά να τους ρωτήσεις.

 

14. Στο μυθιστόρημά σου «Το Αυγό του Θεού» παρουσιάζεις μια βαθιά θεοκρατική κοινωνία. Τελικά η Πίστη έχει νόημα, μόνο όταν απελευθερωθεί από τον φόβο; Και αν ναι, είναι κάτι τέτοιο εφικτό για τον μέσο άνθρωπο;

Η πίστη από φόβο δεν είναι πίστη. Η έννοια της πίστης είναι de facto θετική, δε μπορεί να διέπεται από κάτι τόσο αρνητικό. Πιστεύω στο καλό του κόσμου, επομένως και στην ικανότητά μας να φτάσουμε στο επίπεδο αυτό. Αρκεί να το θέλουμε.

 

15. Υπάρχει κάποια σκηνή από τα μυθιστορήματά σου, που σου προκάλεσε ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση όταν την έγραφες;

Ωχ, τί μου θύμισες τώρα! Ναι! Στο «Αυγό του Θεού», το κεφάλαιο «Μανόλια», προς το τέλος του βιβλίου, με τον βασανισμό του Φίλκε. Δυσκολεύτηκα πάρα πολύ για να το τελειώσω. Δεν ήθελα να το κάνω, πραγματικά δεν ήθελα, αλλά έπρεπε, δε γινόταν αλλιώς. Η υπόθεση είχε κατρακυλήσει από μόνη της ως εκεί και δεν είχα πια επιλογή. Πάρα πολλά συναισθήματα, η ένταση της κατάστασης, πάρα πολλά πρόσωπα, το πλήθος, ο θόρυβος, φίλοι, εχθροί, όλες οι συγκρούσεις μαζί. Τουλάχιστον δώδεκα βασικοί χαρακτήρες, πέντε δεύτεροι, χώρια το πλήθος και το περιβάλλον. Ήταν σαν μια καταιγίδα μέσα στο μυαλό μου. Κάθε λίγο σταματούσα και περπατούσα μέσα στο σπίτι προσπαθώντας να τα βάλω σε σειρά. Όταν τελείωσε ένιωθα την ανάγκη να πέσω στο κρεβάτι και να κουλουριαστώ. Ήταν το πιο δύσκολο πράγμα που έχω γράψει ποτέ μου.

 

16. Στην εποχή μας, οι περισσότεροι συγγραφείς επιδίδονται σε έναν εξαντλητικό αγώνα μάρκετινγκ. Πιστεύεις ότι αυτό το φαινόμενο επηρεάζει αρνητικά τους συγγραφείς και το έργο τους ή ότι είναι διαχειρίσιμο;

Όπως το είπες, «εξαντλητικό». Το θεωρώ δύσκολα διαχειρίσιμο, προσωπικά με δυσκολεύει. Δυστυχώς όμως είναι αναπόφευκτο, πρέπει να το κάνεις, ως ένα σημείο. Πώς αλλιώς θα γίνει το έργο σου γνωστό και μάλιστα όταν ασχολείσαι με ένα είδος διαφορετικό από το λεγόμενο «mainstream»; Δεν επηρεάζει αρνητικά τους συγγραφείς ως προς τον κόσμο, αλλά ως προς τον εαυτό τους. Δυσκολεύονται να απαγκιστρωθούν από το προηγούμενο έργο τους και να προχωρήσουν στο επόμενο. Αυτή είναι η σοβαρότερη συνέπεια.

 

17. Στο μυθιστόρημα «Lord of the Flies» του William Golding παρακολουθούμε μια ομάδα παιδιών, που βρέθηκαν σε ένα έρημο νησί μετά από ένα αεροπορικό δυστύχημα. Αρχικά, προσπαθούν να επιβιώσουν μέσω της λογικής, σύντομα όμως έρχονται στην επιφάνεια τα πρωτόγονα ένστικτά τους και προσωποποιούν τους φόβους τους σε ένα ανύπαρκτο (αν θυμάμαι καλά) Τέρας. Τελικά, πόσο εύκολο είναι να ξεφύγει ο άνθρωπος και πόσο αναγκαίοι είναι οι κανόνες και το σύστημα στη ζωή μας;

Είναι τόσο εύκολο που καταλήγει κωμικοτραγικό. Αυτό θέλει να δείξει και ο William Golding με το βιβλίο του, και αυτό είναι που με σόκαρε διαβάζοντάς το. Μεγαλώνοντας, γιατί το διάβασα μικρή, συνειδητοποίησα πόση αλήθεια εμπεριέχει η ιστορία αυτή. Και στη δουλειά μου έχω δει αυτό το «κλικ» που σε κάνει να ξεφεύγεις πάρα πολλές φορές, τόσο που πλέον με τρομάζει. Το Κακό δεν είναι το τέρας ή ο δράκος ή οι δαίμονες, είναι ο ίδιος μας ο φόβος που μας αποκόβει από τους συνανθρώπους μας και μας στρέφει προς τα μέσα, να κοιτάμε μόνο τον εαυτό μας. Αυτό είναι ένα πολύ πρωτόγονο ένστικτο που συχνά απειλεί την επιβίωσή μας, γιατί κάποια στιγμή θα στραφεί και εναντίον μας. Οι κανόνες και το σύστημα λοιπόν είναι απαραίτητα. Θέτουν το ένστικτο αυτό υπό περιορισμό. Αν καταφέρει κάποιος όχι απλά να υπακούει σε αυτούς τους κανόνες, αλλά να έχει εμποτιστεί από αυτούς και να τους έχει αφομοιώσει στον χαρακτήρα και τον ψυχισμό του, γίνεται αυτό που λέμε «ανώτερος άνθρωπος». Για παράδειγμα, υπάρχει ο κανόνας που λέει ότι πρέπει να αγαπάμε και να σεβόμαστε ο ένας τον άλλο. Ξεχνάμε όμως ότι συνεχίζεται με το «ανεξαρτήτως των συνθηκών». Αυτό το «ανεξαρτήτως των συνθηκών», είναι που αγνοήθηκε στο Lord of the Flies. Και αν το κάνουμε κτήμα μας και το σεβαστούμε, θα μας οδηγήσει στο υψηλότερο επίπεδο ανθρωπισμού που μας διακρίνει από το πλήθος. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τη σωστή παιδεία. Όχι εκπαίδευση, παιδεία. Από εκεί ξεκινούν όλα – αν το έχεις διαβάσει θα θυμάσαι ότι υπήρξαν και παιδιά που αντιστάθηκαν στην κατηφόρα εκείνη της λογικής. Υπήρχε λόγος γι΄ αυτό.

Παρεμπιπτόντως, «Βελζεβούλ» σημαίνει «Άρχοντας των Μυγών».

 

18. Έχει τύχει ποτέ μια κριτική για το έργο σου να σου επισημάνει κάτι που ούτε εσύ η ίδια είχες σκεφτεί;

Όχι, δεν έχει τύχει. Ίσως να οφείλεται στο ότι ήμουν πολύ απορροφημένη σε αυτό όταν έγραφα και το σκεφτόμουν συνέχεια από διάφορες πλευρές, οπότε το έχω δει από πολλές οπτικές γωνίες.

 

20. Γράφεις κάτι καινούριο αυτόν τον καιρό;

Πολύ θα το ήθελα, δυστυχώς όμως όχι. Ο ελεύθερός μου χρόνος είναι ελάχιστος και δεν προλαβαίνω, καθώς η συγγραφή απαιτεί πλήρη αφοσίωση και ατέλειωτες ώρες δουλειάς. Ελπίζω όμως αυτό να αλλάξει σύντομα στο μέλλον.

 

21. Μπορούμε να βρούμε κάπου τα παραμύθια σου;

Είναι αναρτημένα στο ιστολόγιο panosnotes.blogspot.com.

 

22. Αλήθεια, Σουζάνα, πού μπορεί να βρει κανείς ένα μοβ τριαντάφυλλο χωρίς αγκάθια;

Στο «Αυγό του Θεού».

 

Βιογραφικό σημείωμα

Μεγάλωσα στο Χαλάνδρι και μένω στην Παλλήνη. Τελείωσα το Μουσικό Γυμνάσιο και Λύκειο Παλλήνης και την Ιατρική Σχολή Αθηνών. Είμαι παιδίατρος και δουλεύω στο Νοσοκομείο Παίδων Πεντέλης. Γράφω παραμύθια και ιστορίες φαντασίας από μικρή και είναι για ΄μένα τρόπος ζωής. Η «Ίριδα» εκδόθηκε το 2012 από τις Εκδόσεις Πατάκη και το «Αυγό του Θεού» το 2015 από τις Εκδόσεις Κέδρος.

Παραμύθι: Το χαλί που ήθελε να γίνει μαγικό (Γ' μέρος)

(https://panosnotes.blogspot.gr/2008/01/blog-post_07.html)

Τις εικόνες αυτές, μαζί με άλλες, τις έχει ζωγραφίσει η Σουζάνα για τα παραμύθια της...

Για το Book-Tour, Κωνσταντίνα Κοράκη.

https://www.goodreads.com/author/show/7960996.Konstantina_Koraki