Ας μιλήσουμε με τη Μυρτώ Βαξεβάνη για την ποίηση

Πρακτικά Έρωτος-Μυρτώ Βαξεβάνη, εκδόσεις Ars Poetica

Είναι ο κόσμος φτιαγμένος από λέξεις;

Για μένα είναι παντελώς φτιαγμένος από λέξεις. Οι λέξεις είναι ζωντανές, είναι ενεργήματα, δύναμη, κινητοποιούν αισθήσεις, νοηματοδοτούν τον κόσμο. Οι ποιητές ζωγραφίζουν ...και ο μεγάλος αγώνας είναι να βρεθεί η πιο καίρια λέξη , για να ζωγραφίσεις... Μικρά πορτραίτα της ψυχής σου και του “είναι” σου.

Πότε επιλέγει ο αναγνώστης να καταφύγει στην ποίηση, αν είναι σωστό, βέβαια, το ρήμα “καταφεύγω”;

Ναι, δεν νομίζω ότι είναι σωστό. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια η ποίηση είναι ο χώρος όπου κατοικοεδρεύω -και αναγνωστικά-, όχι μόνο συγγραφικά. Απολαμβάνω πολύ τον ποιητικό λόγο. Είναι ο πιο περιεκτικός χώρος, με αφαιρετική σκέψη, την πυκνότητα του λόγου και τη συνοχή των νοημάτων. Αποφεύγω να διαβάζω κείμενα με ατελείωτες περιγραφές. Η ποίηση με ξεκουράζει γιατί μου δίνει ό,τι χρειάζομαι με λίγους στίχους.  Και παρόμοια αίσθηση εισπράττω από άλλους αναγνώστες της ποίησης που συνομιλώ, οι οποίοι επίσης υποστηρίζουν ότι η ποίηση τους προστρέχει ώστε να ''αποφορτιστούν'' από την πεζότητα της καθημερινότητας και να απαλλαγούν από την υπερβολική γείωση αλλά και να ''φωτιστεί'' βαθύτερα και καλύτερα η ύπαρξή        τους.
 

Άρα, γιατί ένα ποίημα μπορεί να προκαλέσει το ίδιο (ή ακόμα πιο έντονο) συναίσθημα από ένα μυθιστόρημα; Είναι η ακρίβεια του λόγου που κάνει τη διαφορά;

Δεν είναι μόνο ότι είναι ακριβής, αφαιρετικός, συμπυκνωμένος λόγος· είναι η δύναμη. Γιατί πηγάζει εκ των έσω, αποτελεί ένα φυσικό φαινόμενο, μια μεγάλη δόνηση. Ακόμη και μέσα από δυο στίχους μπορεί να ξεκουνηθεί το στερέωμά (σου) ενώ στο μυθιστόρημα λόγω της μεγάλης έκτασης, η ένταση και το συναίσθημα εύκολα αποδυναμώνονται ή ''χάνονται'' στο χώρο. Εξάλλου η ποίηση είναι ο par excellence τόπος υψηλών θερμοκρασιών. Ομολογώ όμως ότι έχω νιώσει μεγάλες συγκινήσεις και με αρκετά μυθιστορήματα.

Κάποιο μυθιστόρημα που σε έχει στιγματίσει;

Εκτός από τα βιβλία του Καζαντζάκη, που ένιωθα ότι μου αλλάζουν την κοσμοθεωρία, ένιωσα μια γροθιά στο στομάχι, όταν διάβασα τα “Σταφύλια της οργής” του Τζον Στάινμπεκ. Έχουν αλήθεια αυτά τα κείμενα, γιατί ασχολούνται με σημαίνουσες δομές της ζωής και της κοινωνίας αλλά κυρίως γιατί η μεγάλη ψυχή του συγγραφέα μπόρεσε να διεισδύσει στα κατάβαθά της και να καταγράψει αυτές τις υψηλές συχνότητες που νιώθεις την ένταση στο πετσί σου.

Υπάρχει συγκεκριμένο μοτίβο στον έρωτα ή αποκαλύπτεται στον κάθε άνθρωπο διαφορετικά;

Όχι, δεν υπάρχει μοτίβο. Φαντάσου ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν ζήσει ποτέ τον κεραυνοβόλο έρωτα. Θεωρούν, μάλιστα, ότι είναι μύθος. Άλλοι άνθρωποι νομίζουν ότι έχουν ερωτευτεί, αλλά δεν το έχουν ζήσει στην ολότητά του. Γιατί αυτό εξαρτάται και από το πόσο ανοίγεσαι και από το πόσο αφήνεσαι στον ωκεανό του αισθήματος.

Άρα, δεν είναι αρκετό το συναίσθημα από μόνο του...

Από μόνο του δεν υπάρχει τίποτα. Όλα πηγάζουν από εμάς, από μέσα μας και από το πόσο ανοιχτοί είμαστε να ζήσουμε κάποια πράγματα. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν ζήσει ποτέ τον έρωτα και το αναγνωρίζουν -μου το έχουν εξομολογηθεί-. Άνθρωποι ανέραστοι, το βλέπεις στα μάτια τους, δεν έχουν φλόγα ούτε ζέστη. Οι άνθρωποι για διάφορους λόγους, π.χ. ψυχικούς, κλείνονται. Ο έρωτας θέλει γενναιότητα, θέλει δύναμη και αντοχή για να τον ζήσεις, δεν είναι εύκολο.

Γράφεις ότι ο έρωτας είναι πράξη επαναστατική.

Βέβαια.

Εμείς, όμως, ζούμε, σε μα εποχή με άγχος, με ανάγκη για ασφάλεια και συμβάσεις που διέπουν την καθημερινότητά μας, άρα υπάρχει χώρος για την προσωπική μας επανάσταση;

Αναρωτιέμαι και εγώ εάν υπάρχει, γιατί η εποχή μας είναι τελείως αντίθετη με την έννοια της επανάστασης. Για αυτό θεωρώ ότι ο έρωτας αποτελεί τη μέγιστη κινητήρια δύναμη που μπορεί να οδηγήσει στην υπέρβαση αλλά και στην αυτογνωσία και στην εσωτερική μας εξέλιξη και αλλαγή εντέλει. Η τέχνη, βέβαια, μας συναντά γιατί αποτελεί μαζί με τον έρωτα την ανώτερη μορφή επανάστασης καθώς είναι το πιο ελεύθερο πεδίο όπου το όνειρο και η ''δράση'' μπορούν να ερωτοτροπήσουν απρόσκοπτα.

Σε βασανίζουν οι στίχοι;

Βέβαια. Είναι μερικοί στίχοι -και δικοί σου και των άλλων- που σε βασανίζουν και τους κρατάς μέσα σου, τους αποθηκεύεις και τους επεξεργάζεσαι.

Έχεις κάποιο ποίημα που το παλεύεις χρόνια;

Όχι, πάνω από έναν μήνα δεν μου έχει πάρει. Θεωρώ ότι είναι κάτι που έχει μια δική του ενέργεια. Άμα σου λείψει κάτι, θα είναι μια λέξη, αλλά το ποίημα είναι ουσιαστικά γραμμένο, σου έρχεται γραμμένο. Έχω ακούσει για ποιητικά εργαστήρια, που οι άνθρωποι γράφουν χρόνια, αλλά πιστεύω στο στιγμιαίο, στο φυσικό φαινόμενο, στη δυνατή έμπνευση, σε αυτό που έρχεται και είναι συχνά σχεδόν μεταφυσικό. Φυσικά εξυπακούεται ότι για να φτάσεις σε αυτό το σημείο, έχεις πρώτα γίνει ένας/μία επαρκής αναγνώστης/ αναγνώστρια.

Άρα ο συγγραφέας και ο ποιητής πρέπει να έχει διαβάσει πάρα πολύ.

Η κυριότερη δουλειά είναι εσωτερική με τον εαυτό μας, οι εσωτερικές μας διαδρομές, οι ψυχικές, που κάποια στιγμή ανοίγουν αυτή τη δίοδο που λέγεται τέχνη, που για μένα είναι η ποίηση.

Και αν γράψεις για το φως, πρέπει να έχεις συναντήσει το σκοτάδι;

Πάλι για τον καθένα είναι διαφορετικό. Ο καθένας γράφει για διαφορετικούς λόγους με διαφορετικές αφορμήσεις. Ο ποιητής έχει συγκρουστεί σαφέστατα πολλές φορές με πολλά και σκληρά πράγματα, έχει πέσει στα τάρταρα και σε πολύ μεγάλα βάθη για να αναζητήσει το φως. Με το φως δεν σημαίνει ότι κολυμπάμε στην επιφάνεια, στον αφρό και γράφουμε χαρούμενη ποίηση. Όταν έχεις δει τόσο καλά το σκοτάδι και το ξέρεις, εκεί αποφασίζεις ότι θέλεις το φως. Η απόφαση βγαίνει από αυτή τη ρήξη. Είναι καλλιτέχνες που δημιουργούν στο σκοτάδι. Εσύ παίρνεις την απόφαση να χτυπήσεις τη γροθιά στο μαχαίρι του σκοταδιού και λες ότι το κείμενό μου θέλω να είναι ψηλά, φωτεινό και να κάνεις τους άλλους να νιώσουν το ίδιο. Είναι συνειδητή επιλογή και θέλει δύναμη.

Θα ήθελες να ζήσεις για λίγο μέσα σ' ένα ποίημα;

Τα ποιήματά μου τα ζω, αν δεν τα ζω, δεν τα γράφω. Υπάρχουν θαυμάσια ποιήματα, που τα έχω κατοικήσει και τα θεωρώ ό,τι ωραιότερο. Έχω κατοικήσει στον κόσμο της Σαπφούς, που τη θεωρώ αρχιέρεια της ποίησης και του λυρισμού. Θέλω να ζω για παράδειγμα στην ασημοκαπνισμένη της σελάννα, στο Τροπάριο της Κασσιανής, στον “Ερωτόκριτο”, στο “Άσμα Ασμάτων”, στη “Δυνάμωση” του Καβάφη, στο “Γιατί μ'αγάπησες” της Μαρίας Πολυδούρη, στο “Εγώ, η Άνθρωπος” της Ζωής Καρέλλη, στο “Πόσο πολύ σ' αγάπησα” της Κατίνας Παϊζη, στο “Μονόγραμμα” και  στα “Περί Πολιτείας”, “Το Ρήμα το Σκοτεινόν”, “Το Προφητικόν”, “Το Αμύγδαλο του Κόσμου”, “Της Σελήνης της Μυτιλήνης’, ‘Ο Νεφεληγερέτης του Ελύτη”  του Οδυσσέα Ελύτη, στο ‘Μεγάλο Γράμμα” του Τίτου Πατρίκιου, στην “Περιφραστική Πέτρα” της Κικής Δημουλά, στην “Ευλογία της έλλειψης” και στον “Ουρανό του τίποτα με ελάχιστα” της λατρεμένης Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ, στο “Do not go gentle into that good night” του Dylan Thomas, στο “Wild Nights” της Emily Dickinson και πολλά άλλα..

Ξέρω ότι είχες μια εμπνευσμένη καθηγήτρια. Πες μας δυο λόγια και πόσο σε επηρέασε.

Δύο ήταν. Η ανιψιά του Ελύτη, η Μύρνα Αλεπουδέλλη και η Δέσποινα Συκά, η οποία ήταν η γυναίκα που μου άνοιξε τα μάτια σε όλες τις τέχνες, να είναι καλά. Έπαιξαν καταλυτικό ρόλο με την έννοια των φάρων, έδωσαν φως και έμπνευση. Έβλεπες αυτή την αγάπη, ήταν ερωτευμένες με αυτό που έκαναν, και μετέδωσαν αυτόν τον ''έρωτα'' απόλυτα και σε μένα.

Έχεις κάνει μεταπτυχιακό στην παιδική λογοτεχνία και δουλεύεις με παιδιά. Θα ήθελα να απαντήσεις σε δύο σχετικές ερωτήσεις.

Έχει νόημα να συζητάμε και να αναλύουμε τη σημασία ενός ποιήματος με τα μικρότερα παιδιά ή τους χαλάμε την απόλαυση;

Είναι υπερβολικό να λέμε ότι δεν μαθαίνουμε τίποτα με τη διδασκαλία των νεοελληνικών κειμένων στο σχολείο, εμένα μου έδωσε τόσα πολλά. Μπορεί να μην ήταν πάντα ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος, αλλά όταν ο δέκτης αποκτάει ερεθίσματα και τα δουλεύει μόνος του -γιατί αυτενεργούμε κιόλας- πάει παρακάτω, το εξελίσσει.

Διαβάζω στα παιδιά και βλέπω ότι πολλά ανοίγονται, έστω δειλά. Σε βάθος χρόνου και με μια συστηματική δουλειά έχουμε αποτέλεσμα. Π.χ. με την ποίηση της κυρίας Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ. Ήταν ένα κομμάτι που με ικανοποίησε πάρα πολύ φέτος που δούλεψα με τους μαθητές μου, γιατί είδα παιδιά που ήταν τελείως έξω από αυτό να ανοίγονται σε μια πολύ δύσκολη μορφή τέχνης (όπως την παρουσιάζουν στα μέσα και στην κοινωνία).

Δεν είναι μόνο να διαβάσεις το ποίημα στην τάξη, αλλά να συζητήσουνε για αυτό, να ακούσουν μουσική, να ζωγραφίσουν, ακόμα και να έχουν δική τους γραφή.

Παλιότερα, βλέπαμε στα παραμύθια το στερεότυπο του κοριτσιού που κατέληγε κάποια στιγμή με το βασιλόπουλο σ' έναν ευτυχισμένο γάμο και «ζήσαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα». Στα νεότερα παραμύθια βλέπουμε μια στροφή σιγά σιγά σε άλλα πρότυπα, στη χώρα μας ίσως όχι και τόσο, κυρίως στα παραμύθια του εξωτερικού. Πόσο σημαντικά είναι τα παραμύθια για την κατάργηση στερεοτύπων αλλά και για να ανοίξει το μυαλό ενός παιδιού;

Μεγάλος πόνος αυτός. Και το λέω γιατί τα παραμύθια ήταν γεννήματα μιας πολύ κλειστής κοινωνίας. Όση ομορφιά και να είχε αυτή η προφορική παράδοση με τα αρχέτυπα των μύθων, δεν παύει να είναι κατάλοιπό μιας πατριαρχικής κοινωνίας. Βλέπουμε ότι η γυναίκα ήταν για το σπίτι, να παντρευτεί, να κάνει παιδιά, και δεν μαθαίνουμε ποτέ τι συνέβαινε στη συνέχεια.

Στο μεταπτυχιακό κάναμε πολύ σημαντική δουλειά με την κυρία Μαρία Γκασούκα που ειδικεύεται σε θέματα αναπαράστασης του φύλου. Κληθήκαμε να μεταγράψουμε παραμύθια και να κάνουμε “απολογίες” γυναικών, αδικημένων από την αρχαία μυθολογία. Εγώ έκανα την απολογία της Κίρκης.

Δεν είναι φεμινιστικού τύπου, πλέον έχουμε ξεπεράσει αυτό το στάδιο. Αν δεν καταλάβει η κοινωνία ότι είμαστε άντρες-γυναίκες-άνθρωποι, που πρέπει να δουλέψουμε μαζί για την κοινωνία, χάνουμε το παιχνίδι. Η εποχή μας έχει πολλή ανάγκη τη συνεργασία των φύλων. Έχω γράψει και σχετικό ποίημα στη δεύτερή μου συλλογή.

Άρα περιμένουμε να δούμε σύντομα τη δεύτερη δουλειά σου, όπως και την πρώτη ποιητική συλλογή σου στην Αγγλία.

Ναι, μέσα στη χρονιά ελπίζω.

Πριν κλείσουμε, θα ήθελα να μου λύσεις μια απορία...

Και αν λείψει ο έρωτας, Μυρτώ, τότε τι κάνουμε;

Τον εφευρίσκουμε, δεν υπάρχει περίπτωση να λείψει. Όταν είσαι ερωτικός και ερωτεύσιμος, είσαι συνεδεμένος με τη φύση. Γιατί ο έρωτας είναι η γεωμετρία της φύσης, το είχε πει η αγαπημένη μου Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. Βρίσκω, ζευγαρώνω, ερωτεύομαι, αγαπώ, αναπαράγομαι, αυτή είναι η γεωμετρία της φύσης. Αν τα έχεις αυτά μέσα σου, δεν υπάρχει περίπτωση να μη βρεις τον έρωτα, ακόμα και σε ένα ερημονήσι.

Ακόμα και αν περάσουν φάσεις με απογοήτευση, κάποιος που εκπέμπει αυτό που εκπέμπεις κι εσύ, κάποιος που να θέλει να το μοιραστεί και να το εξελίξει μαζί σου. . Αυτή είναι η γοητεία, η αναζήτηση αυτού του πράγματος. Κι όταν το ζεις, έστω και για μια φορά στη ζωή σου, είναι υπέρτατη ευτυχία, μέγιστο αγαθό πλεόνασμα! Γιατί έτσι συντελείται άλμα πιο γρήγορο  απ'  τη  φθορά!
 

Μυρτώ, σε ευχαριστώ για την κουβέντα μας.

Η ποιήτρια, Μυρτώ Βαξεβάνη, σε πρώτο πρόσωπο: 

"Γεννήθηκα στο χωριό Παππάδος της Λέσβου. Από τα χρόνια του Γυμνασίου ονειρεύομαι να σπουδάσω Αγγλική Φιλολογία. Το όνειρο πραγματοποιείται όταν το 1989 εισάγομαι στην αντίστοιχη σχολή της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 1994 ζω την πρώτη μου συγκλονιστική ακαδημαϊκή εμπειρία στο εξωτερικό καθώς φοιτώ με το πρόγραμμα Erasmus στο University of East Anglia, όπου παρακολουθώ μαθήματα λογοτεχνίας και Film Studies με την καθηγήτρια φεμινιστικής κριτικής κ. Laura Mulvey. Αποφοιτώ και διδάσκω την Αγγλική γλώσσα αρχικά σε ιδιωτικά Ι.Ε.Κ και φροντιστήρια και στη συνέχεια σε δημόσια σχολεία σε πολλά μέρη της Ελλάδας όπως Θεσσαλονίκη, Ιόνια Νησιά, Πελοπόννησο, Εύβοια, Ρόδο, Αθήνα. Το 2014 έλαβα από τη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών του τμήματος Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου τον μεταπτυχιακό τίτλο στο ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΥΛΙΚΟ με κατεύθυνση ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ. Τα ταξίδια μου σε Ευρώπη και Αμερική, η γνωριμία μου με σημαντικούς συγγραφείς και ποιητές αλλά κυρίως η ανακάλυψη των μεγάλων κειμένων συγγραφέων και ποιητών/τριών από τη Σαπφώ, τον Αρχίλοχο και τον Όμηρο ως τον Σουίφτ, τον Βερν, τον Θερβάντες, τον Παπαδιαμάντη και τον Εμμανουήλ Ροίδη, Καζαντζάκη, Λουντέμη, Κατίνα Παππά, Οδυσσέα Ελύτη, Καρυωτάκη, Πολυδούρη, Καβάφη, Ζωή Καρέλλη, Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ, Κική Δημουλά, Τίτο Πατρίκιο, Ανδρέα Εμπειρίκο, Μάτση Χατζηλαζάρου, Εγγονόπουλο, Γιάννη Ρίτσο, Διδώ Σωτηρίου, Ηλία Βενέζη, Τάσο Λειβαδίτη για να φτάσουμε μέχρι τον Σέξπηρ, τον Τσώσερ, τον Βοκάκιο και την Κριστίν ντε Πιζάν, τον Τολστόυ, Ντοστογιέφσκυ, D.H. Lawrence, Νάμποκοβ, Βιρτζίνια Γουλφ, Σύλβια Πλάθ, Σιμόν ντε Μπωβουάρ, Μαργκερίτ Ντυράς, Έμιλυ Ντίκινσον, Τζωρτζ Όργουελ, Άλντους Χάξλεϋ, Ρέυ Μπράντμπερυ, Τζων Στάινμπεκ, Τζόσεφ Κόνραντ, Χένρυ Τζέιμς, ΄Ιντιθ Γουόρτον, Έρνεστ Χέμινγκγουέι, Αύγουστο Στρίνμπεργκ, Ίψεν, Τσέχωφ, Τένεσυ Ουίλιαμς, Άρθουρ Μίλερ, Ουμπέρτο Έκο, Μπέρνχαρτ Σλίνκ, Τζέιμς Τζόυς, Χάρολντ Πίντερ, Τζων Μπάρθ, Μπέκετ, Μαρκές, Μάριο Βάργκας Λιόσα, Ίρβινγ Γιάλομ, Κάζουο Ισιγκούρο, Πάολο Κοέλιο, Ιζαμπέλ Αλλιέντε, Φίλιπ Ροθ αλλά και οι Τομάς Ριβέρα, Οκτάβια Μπάτλερ, Τόνι Μόρισον, Άλις Γουόκερ, Ζόρα Νιλ Χέρστον, διαμόρφωσαν ένα πολύ ευρύ και δυναμικό λογοτεχνικό τοπίο μέσα μου. Οι φεμινιστικές σπουδές όπως και οι σπουδές κινηματογράφου, η παιδαγωγική, όλες οι μορφές τέχνης, η λογοτεχνία και ιδίως η ποίηση βρίσκονται στο επίκεντρο του δικού μου σύμπαντος. Ποίηση και έρωτας συνταυτίζονται και επιδίωξή μου είναι η δημιουργία ενός έργου όπου ο γυναικείος λόγος θα εκφέρεται όσο το δυνατόν λιγότερο πατριαρχικά διαμεσολαβημένος και όσο γίνεται πιο απελευθερωμένος από συμβάσεις και περιορισμούς ώστε να φτάσει να επικοινωνεί κατά τον αυθεντικότερο και αμεσότερο τρόπο το γυναικείο όραμα ενός γόνιμου κόσμου. Κείμενά μου έχουν δημοσιευθεί στο περιοδικό Τέχνης και Λόγου της Ρόδου Νησίδες, στο λογοτεχνικό περιοδικό Αιολικά Γράμματα και η πρώτη ποιητική μου συλλογή με τίτλο Πρακτικά Έρωτος, εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο ARS POETICA τον Μάρτιο του 2015 ενώ η δεύτερη συλλογή μου με τίτλο Το Γέλιο των Θεών είναι υπό έκδοση. Όταν μεγαλώσω θέλω να γίνω Αγγελάκ-η~."

Κριτικές για την ποιητική συλλογή "Πρακτικά Έρωτος", της Μυρτούς Βαξεβάνη, μπορείτε να διαβάσετε εδώ: 

nesides.blogspot.com/2017/02/blog-post.html
www.vakxikon.gr/7-1-βιβλία-για-τον-νοέμβριο-λέσχη-ανάγνω/
alfavitario.blogspot.com/2016/04/
 

Για το Book-Tour, Κωνσταντίνα Κοράκη.

(www.goodreads.com/author/show/7960996.Konstantina_Koraki

https://www.booktourmagazine.com/peri-fantasias-kai-ochi-mono/)